...چند روز پس از كودتاي ضدمردمي 28 مرداد 1332 به دست مزدوران امپرياليسم، چند نفر از هواداران نهضت ملي شدن صنعت نفت، در منزل مرحوم كريم آبادي مدير روزنامه اصناف و سپس در منزل مرحوم آيت‌الله حاج سيدرضا زنجاني، از علماي مبارز معروف، جمع مي‌شوند و به چاره‌‌جويي در قبال وضع حاكم، مي‌پردازند. درا ين جلسه براي شفاف‌تر شدن عنوان فعاليتهاي سياسي، پيشنهاد مي‌شود كه نام «نهضت مقاومت ملي» براي اين جمع و فعاليتهاي آن، اطلاق شود و با پذيرفته شدن پيشنهاد، اعلاميه‌هاي صادره، با امضاي نهضت مقاومت ملي منتشر مي‌گردد.

هسته نخستين نهضت مقاومت، آيت‌الله حاج‌سيدرضا زنجاني، ناصر صدر الحفاظي (فرزند آيت‌الله ميرسيدعلي رضوي)، محمد نخشب، رحيم عطائي و عباس رادنيا و حسين شاه‌حسيني و چند نفر ديگر بودند و چيزي نگذشت كه عناصر و شخصيت‌هاي برجسته‌اي چون: مهندس بازرگان، دكتر عباس شيباني، آيت‌الله سيدمحمدعلي انگجي، آيت‌الله سيدصادق رضوي قمي، آيت‌الله سيدمرتضي شبستري، آيت الله طالقاني، مهندس بياني، مهندس عزت‌الله سحابي، دكتر مصطفي چمران، دكتر ابراهيم يزدي و ... به نهضت پيوستند و سپس بعضي از اعضاي احزاب ملي: مردم ايران، نيروي سوم، ايران، ملت ايران و... به نهضت ملحق شدند و عناصري چون استاد سيدجلال آشتياني، بدون اينكه عضو رسمي باشد به فعاليت پرداختند كه عملاً از فعالان نهضت مقاومت به‌شمار مي‌رفتند. اهداف اصلي نهضت كه مورد توافق همه اعضا و فعالان نهضت قرار گرفت، عبارت بود از:

و به هرحال نهضت مقاومت، در بحراني‌ترين شرايط سياسي كشور و سلطه‌ جابرانه حكومت كودتا، شايد تنها سازماني بود كه به مبارزه ادامه مي‌‌داد. و در همين راستا نهضت مقاومت به سازماندهي پرداخت و كميته‌ها و نهادهايي براي اداره امور نهضت به وجود آورد كه عمده‌ترين آنها عبارت بود از:‌

كميته‌ مركزي، هيأت اجرايي، كميسيون‌هاي چهارگانه: تشكيلات تهران - تشكيلات شهرستان‌ها، كميته‌ مالي، واحد تبليغات و كميته‌هاي هفتگانه براي امور تهران.

فعاليت‌ نهضت مقاومت حدود هفت سال تمام ادامه يافت و در «مجموعه اسناد نهضت» چاپ شده پس از انقلاب اسلامي‌ - كه در پنج جلد تدوين شده است - كليّه اعلاميه‌ها، بيانيه‌ها و اسناد درون گروهي، و نوع فعاليتهاي سياسي آن، از جمله تصميم براي شركت در انتخابات با حضور شخصيت‌هاي روحاني و ملي معروف نقل شده است.‌

رژيم كه از استمرار فعاليت نهضت مقاومت نگران بود، در فروردين 1334، توسط «فرمانداري نظامي» به عناصر اصلي نهضت يورش برد و عده‌اي از جمله آيت‌الله حاج سيدرضا زنجاني، مهندس بازرگان و مهندس سحابي و... را دستگير و به زندان فرستاد كه مدتها بدون محاكمه در زندان باقي ماندند، ولي با وساطت مرجعيت وقت و علما و بزرگان در تهران، همگي آزاد شدند.

مرحوم مهندس بازرگان حدود پنج ماه - تا شهريور 1334 - بدون محاكمه در زندان باقي ماند و در اين مدت طبق نوشته خود، به اين نتيجه رسيد كه آماده‌سازي جامعه براي كارهاي اجتماعي - سياسي و آموزش تمرين كار جمعي - معنوي، يك نياز يا «احتياج روز» است و بدون حل اين مشكل، فعاليتهاي ديگر ثمربخش نخواهد بود.

وي در اين باره مي‌نويسد: «...تفكر و توجه به اين حقيقت كه درد ايران نه با تشكيل يك حزب سياسي حل مي‌شود و نه حتي با روي كار آمدن يك دولت ملي از طريق اكثريت در مجلس يا تحميل و تصادفات سياسي و آسماني. آنچه لازمتر و واجب‌تر از همه چيز است. بعد از عشق و پرستش، تربيت دموكراسي و امكان مجتمع شدن و همكاري است كه ما براثر 2500 سال زندگي غيردموكراتيك و غيراجتماعي، يعني انفرادي، تحت رژيم استبدادي فاقد آن هستيم. نه مي‌توانيم دور هم جمع بشويم و نه وقتي دور هم جمع شديم، حاضر به گذشت و سازش و همكاري هستيم. پس بايد عجالتاً عملاً خود را براي فعاليت‌هاي اجتماعي، تربيت كنيم. اين افكار و استدلالها را بعداً در يك سخنراني جشن عيدفطر انجمن اسلامي دانشجويان در دانشكده كشاورزي كرج مطرح كردم و چاپ شده است: احتياج روز.» (مدافعات ص 164).

بدين‌ترتيب سازمان يا نهادي به نام «مكتب تربيت اجتماعي، اجتماعي عملي» - متاع - تأسيس گرديد كه «اصول دهگانه» و «احتياج روز» نشان دهنده هدف و برنامه اين نهاد است...

استاد جلال‌الدين آشتياني در مورد اين «مكتب» نامه‌اي از مهندس محمدباقر رضوي - فرزند آقاسيدمهدي رضوي قمي - همراه كپي رساله «احتياج روز» و «اصول دهگانه» را به قم آورد و به اين‌جانب تحويل داد تا ضمن اعلام نظر تكميلي و ارائه پيشنهادهاي احتمالي خود - طبق درخواست كتبي‌ آقاي رضوي - همكاري فكري -‌ عملي خود را نيز با «مكتب» - علاوه بر نهضت مقاومت - ادامه دهيم. قبل از اينكه به چگونگي اصول دهگانه و هدف اصلي سازمان «متاع» و اسامي هيأت مؤسسان آن بپردازم، بي‌مناسبت نخواهد بود كه نخست متن‌نامه مهندس رضوي و سپس متن اصلي اصول دهگانه را نقل و بعد به نقل نامه‌هاي استاد جلال‌الدين به اين جانب كه شامل مسائل سياسي بسياري است، بپردازم.

مهندس محمدباقر رضوي در يك نامه‌ مفصل به اين‌جانب چنين مي‌نويسد:«برادر همفكر پس از عرض سلام و ارادت، تصديع مي‌دهد: اميدوارم از كليه مواهب الهي بهره‌مند بوده و از جميع بليات محفوظ باشيد. مرقومه شريف واصل گرديد. البته بايد به قوانين لايزال اسلام مفتخر بود كه مرتباً جوانان فداكاري را در دامن طرز فكري جاويدان و عقيده‌اي پابرجا و ديني غيرقابل شكست پرورش داده و هر روز بر گسترش آن افزوده شده و به كوري چشم متظاهرين كه دين را آلت اجراي مقاصد شوم خود مي‌نمايند، متدينين واقعي بتوانند توفيق تجمع و همگاني كامل و همكاري شديدي را به دست آورند و در زير سايه پشتكار بدون تظاهر موفق گردند.‌

برادر محترم، نمي‌دانم به جريانات كنوني جهان واقفيد يا خير؛ ولي از نظر كلي خاطرتان را مستحضر مي‌دارد كه به نظر من فقط مشكلي كه باعث شكست مسلمين گرديده، عدم ارتباط بين همفكران و فقدان تشكيلات و مهمتر از همه، نبودن مركزيتي است كه بتواند به ارشاد عوام بپردازد.

اصولاً در كارهاي اجتماعي آنچه قابل توجه است، آن است كه كيفيت را بايد در نظر داشت نه كميت را. افراد صالح مبارز و تودهن‌دار و متقي‌ارزش داشته و واقعاً بايستي كار حساب شده نمود تا بتوان به نتيجه اطمينان داشت.

حكومت‌ها خودشان بهتر مي‌دانند كه بر محكومين، جز با سرنيزه و ايجاد محيط اخافه و ارعاب نمي‌توانند حكومت كنند و باز مي‌دانند كه اجراي احكام اسلام جز با محدوديت آنان توأم نيست و همچنين مسلم است كه در صورت ايجاد سازمان مقتدر ديني، شيرازه چپاول و غارت آنان و ارضاء اميال سياست بيگانه، به خاطر بقاي خودشان، ازهم‌گسيخته خواهد شد. پس براي حل اين مشكل، چاره‌اي بايد.

آنچه در مدت ده سال مبارزات به دست آمده، اين است كه اولاً تا حد توانائي افراد همفكر كه از نظر سياسي - اجتماعي - اقتصادي - رواني و بالاخره اصول افكار، مسير واحدي را طي مي‌نمايند جمع كرده و به آنها گوشزد نمائيم كه درهفته حداقل دوساعت وقت خود را صرف پيشرفت يا مطالعه يا انجام امري كه بر عهده گرفته‌اند، بنمايند.

ثانياً اطلاعات دقيقي از سازمان‌ها و افراد موافق كه واقعاً لايق همكاري باشند، به دست آوريم. از وضع زندگي، اخلاق، روحيات آنان اطلاع حاصل كرده و اگر مي‌توانيم، با آنها صميمانه كار كنيم اگر خودشان هم احساس چنين مسئوليتي را كرده باشند، به كار اساسي پردازيم و آماري از قسمت‌هاي مختلف، حتي خيلي كوچك و جزئي، مثل روزنامه‌ها و مجلات و مدارس و بالاخره اجتماعات مخالف، به دست آوريم و به خصوص ارتباط و همكاري خود را با قسمت‌هاي مشابه توسعه داده و افراد صالح آن جريانات را بشناسيم.

ثالثاً پس از آنكه حداقل 10 نفر دوست صميمي و يار وفادار و صادق‌الوعد متقي يافتيم، با توجه به اصول افكاري كه آقاي آشتياني برادر بزرگوار، خدمتتان ارائه خواهند داد، شروع به تشكيلات سازمان‌هاي مشابه با مركز بشود. باز هم تأييد مي‌شود كه اصل به دست آوردن 10 نفر افراد هيأت مؤسس آن شهرستان بوده كه واجد شرايط ذكر شده بوده و خلاصه با وجود تمام محسنات، كج‌سليقه و منجمد نباشند و سپس تقبل اداره هر قسمت به وسيله يكي از اعضاي اصلي و معاونت فرد اصلي ديگر مي‌باشد.

آن وقت تشكيل هر قسمت خود مستلزم تجمع 5 فرد مسلمان لايق ديگر است كه بالاخره اگر دقيق شويم، يك سازمان شهرستان داراي حداقل 50 عضو خواهد بودكه همين 50 عضو متدين، پابرجا كه بدون تظاهر كار كرده و عمل را جانشين گفتار نمايند، بسيار جلب توجه خواهند نمود و آن وقت است كه در عين آنكه افراد همفكر خود تشنه همكاري خواهند شد، دستگاه‌هاي مخرب به كار خواهند افتاد كه به هر ترتيب شده آن را فلج كنند و در اين موقع است كه اطلاعات بايستي بسيار آمرانه و محققانه كار خود را شروع كرده و هركس واجد شرايط نيست، بدون هيچ‌گونه رعايت خصوصيات، از اين مرحله ابتدائي تماس را قطع نمايد.

اطلاعات ركن اساسي است كه بايد به هر وسيله شده افراد را قبل از تحقيق كامل وارد جريان ننموده و آنان را از وجود تشكيلات مطلع ننمايند و اگر بتوانيم چنين كنيم، مسلماً پس از چند سال و حتي چندين سال، مي‌توانيم اميدوار باشيم كه خواهيم توانست نظريات عقيده جهاني خود را اعمال كرده و قدرتي نشان دهيم و مركز ثقلي به وجود آوريم. در غير اين صورت با توجه به احساساتي كه در آن واحد غليان كرده و با چند چشم زخم خاموش شود، اميد اصلاح و فلاح نيست.به هر صورت با وجود آنكه زياد مصدع شدم، ولي اميدوارم كه روي مطلب بيشتر مطالعه فرموده و نظريات اصلاحي خود را لطف ف-رماييد. انشاءالله خداوند همگي كساني را كه در راه خدا مجاهده مي‌نمايند، از شرّ خائنين محفوظ بدارد.خدا نگهدار شما، محمدباقر رضوي.

تهران: تجريش، خيابان مقصودبك.

اين متن اصلي نامه يا «رهنمود»هاي برادر ارجمند جناب مهندس محمدباقر رضوي است و اكنون به نقل «اصول دهگانه» مكتب، ارسالي نامبرده، مي‌پردازيم:‌

‌                                                                           ***

...اين اصول دهگانه كه به گفته آقاي مهندس سحابي، پس از مشورت و كار جمعي در زندان و پس از آزادي، تنظيم و تدوين شده است درواقع گوياي هدف نهايي و اصلي «متاع» - با استناد به آيات قرآني و احاديث‌ - است كه ضامن پيروزي حركت خواهد بود.

براي اين نهاد- متاع - اساسنامه‌اي در 25 ماده تنظيم شده بود كه در جلسه مورخ 14/11/1334 به تصويب هيأت مؤسس رسيده كه در مقدمه آن، چنين آمده است:«به منظور اشاعه اجراي اصول دهگانه جمعيتي به نام «مكتب تربيتي اجتماعي عملي» تشكيل مي‌شود و برنامه مكتب اين است كه از طريق اقدامات عملي فردي و مخصوصاً دسته‌جمعي افراد وابسته به مردم را براي زندگي اجتماعي و همكاري عمومي مبني بر اصول دهگانه عملاً تربيت و آماده مي‌نمايد.

«متاع» - مركب از چهار حرف اول نام اصلي - داراي هيأت مؤسس، پنج بخش و سه واحد بود. هيأت مؤسس از 12 عضو تشكيل مي‌شد. بخش‌ها عبارت بودند از:1- تشكيلات مركز، 2- شهرستانها، 3- تبليغات و تعليمات، 4- ارتباطات و همكاريها و اطلاعات و آمار 5- امور مالي.

واحدها هم عبارت بودند از:1- كميسيون خارجي، 2- بهداشت و ورزش 3- مطالعات. اين سازمان از نظر حوزه كار و اقدام و عمل محدوديتي نداشت و در هر زمينه‌اي (فرهنگي، تبليغي، بهداشتي، اقتصادي و...) و در هر مكاني (دانشگاه، بازار، ادارات، كارخانه‌ها، شهر، روستا و...) مي‌توانست فعاليت كند. هدف، اقدامات عملي براي گسترش فكر اجتماعي و آموزش ديني و نهادينه شدن دموكراسي و پيشرفت و توسعه مدني بود. اين نوع اقدام و فعاليت، در سطحي كه در اساسنامه آمده است، براي نخستين بار بود كه در ايران مطرح مي‌شد.

اسامي مؤسسان متاع با اين‌كه به‌طور رسمي اعلام نشد،ولي شخصيت‌هاي زير از آن ميان شناخته شده‌اند:آيت‌الله مرتضي مطهري، مهندس مهدي بازرگان، دكتر يدالله سحابي، مهندس عزت‌الله سحابي، دكتر كاظم يزدي، دكتر ابراهيم يزدي، سيدغلامرضا سعيدي، احمد آرام، دكتر مهدي حائري يزدي، كاظم حاج طرخاني، مهندس مصطفي كتيرايي و مهندس محمدباقر رضوي.

در اساسنامه علت اعلام نشدن نام مؤسسان و اعضا چنين بيان شده است:«از آنجا كه متاع مصمم است خدمات خود را بدون شائبه و دور از نظرها و اغراض و موانع خارجي انجام دهد، ترتيب تشكيلات داخلي و نام اعضا و اعمال خود را مستور نگاه خواهد داشت؛ ولي خدمات و فعاليتهاي علني و آشكار، بدون ذكر ارتباط تشكيلات با مكتب خواهد بود.»

‌... استاد جلال‌الدين آشتياني و اين جانب و دوستاني چند در قم - منهاي حوزه علميه - در راستاي اهداف «نهضت مقاومت» و «متاع» به نوبه‌ خود در حدّ توان، فعال بوديم و علل دوري و كنار رفتن استاد جلال‌الدين در نامه‌هاي ايشان، به طور وضوح و شفاف مطرح شده است كه در بخش پايان اين «يادمان» متن آنها را نقل خواهيم نمود.