ويژه نامه

يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه
يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه

تبليغات

كتاب «آغاز فلسفه» (ترجمه «بداية الحكمة»)


معرفي كتاب «آغاز فلسفه» (ترجمه «بداية الحكمة»)

كتاب «آغاز فلسفه» (ترجمه «بداية الحكمة»)، نوشته علامه طباطبايي، با ترجمه آيت الله «محمدعلي گرامي»، به همت بوستان كتاب قم منتشر شده است. مؤلف بعد از بيان مقدمه، پيش درآمد، پيش گفتار و تعريف فلسفه بيان موضوع و هدف آن، اثر خود را در دوازده مرحله تدوين كرده است. مرحله اول اين اثر با عنوان «كليات مباحث هستي» به بيان موضوعاتي چون بديهي بودن مفهوم هستي، بحث اصالت وجود و اعتباريت ماهيت، عوامل تخصصي وجود، شيئيت و وجود و ... پرداخته است.
 
نويسنده مرحله دوم را «تقسيم وجود به خارجي و ذهني» و مرحله سوم را «سومين مرحله (وجود لغيره و لنفسه)» ناميد. وي در مرحله چهارم، مطالب خود را در نه فصل عنوان كرده است كه برخي از آن ها عبارت اند از: تعريف و انحصار مواد سه گانه، ماهيت واجب الوجود همان وجود است، احتياج ممكن به علت و ملاك احتياج مزبور و... .
«ماهيت و احكام آن» عنوان مرحله پنجم اين نوشتار است كه نگارنده به بيان مسائلي چون اعتبارات مختلف ماهيت، معناي ذاتي و عرضي، برخي از احكام فصل، نوع و احكامش، كلي و جزئي و طور وجوديشان، امتياز تشخص ماهيات و غير آن پرداخته است.  «مقولات عشر» (اجناس عاليه) عنوان مرحله ششم اين كتاب است و جوهر، جسم، اثبات ماده نخستين و صورت جسمي، اثبات صور ماهوي اشيا، تلازم ماده و صورت، اثبات نفس و عقل، مقوله كم و خواص و تقسيمات آن، مقولات انتسابي و... ريزموضوعات آن را تشكيل مي دهند.
 
اثبات عليت و معلوليت در جهان هستي، تقسيمات علت، تلازم ضرورت علت و معلول، بطلان دور و تسلسل علل، علت فاعلي، علت غايي، غايت در موارد گزاف و بازي و باطل و حركت هاي طبيعي، نفي اتفاق و تصادف، علت صوري و مادي و علت جسماني عناويني است كه مرحله «علت و معلول» اين اثر عنوان شده است.
مرحله هشتم اين نوشتار «تقسيم موجود به واحد و كثير» است. مسائلي كه در اين فصل ارائه شده است عبارت اند از: معناي واحد و كثير، اقسام واحد، هو هويت، اقسام حمل شايع، غيريت و تقابل، تقابل تضايف، تقابل تضاد، تقابل عدم و ملكه، تقابل تناقض و... .
 
مرحله نهم اين نوشتار «سبق و لحوق و قدم و حدوث» است و مرحله دهم آن «قوه و فعل» است. در مرحله يازدهم (علم و عالم و معلوم) مؤلف به تعريف علم و نخستين تقسيماتش پرداخت و بعد بحث تجرد علم را عنوان كرد و ديگر مسائل.
مرحله پاياني اين اثر هم با عنوان «مباحث مربوط به واجب الوجود» بيان شده است و موضوعاتي چون اثبات ذات واجب الوجود، اثبات يگانگي خداوند، واجب الوجود مبدأ هر وجود و هر كمالي است و... عنوان شده است.
 
مقدمه آقاي محمدعلي گرامي بر كتاب «آغاز فلسفه» علامه طباطبائي
 
عقل جست و جوگر بشر می خواهد دربارۀ اصل هستی و قواعد حاکم بر نظام هستی چیزهایی بداند. تنها علمی که به طور آزاد از این مباحث سخن می گوید علم فلسفه است، گفت و گو به طور آزاد، زیرا علم کلام هم از مبدأ و معاد هستی امکانی و خالق آن بحث می کند لیکن هدف علم کلام، حفظ ظواهر شریعت است و بدین جهت به ادلۀ اقناعی هم قناعت می کند. البته در متون مذهبی ـ قرآن و روایات ـ مطالب بسیار ارزنده ای دربارۀ اساس هستی و بسیاری خصوصیات آن وارد شده است. لیکن همان طور که مباحث فقهی در آن متون باید در علمی چون فقه بررسی شود، مباحث هستی شناسی آن متون نیز باید در علمی و با متد علمی مورد توجه قرار گیرد، و این علم همان فلسفه است، و بدین جهت چه بهتر که همان طور که عقاید حکمای یونان و ایران و مصر و غیر ذلک در کتاب های فلسفی آمده است، مطالب قرآن و روایات هم در کتاب های فلسفی ذکر شود. مرحوم صدرالمتألهین در برخی کتاب هایش چون مفاتیح الغیب این هدف را داشته است، لیکن باید تکمیل شود.
به هر حال این جانب هم برای این که در این راستا نیز خدمتی کرده باشم، سابقاً مقدماتی مربوط به فلسفه را در چندین دفتر به نام فلسفه که در چاپ های اخیر یک جا منتشر شده است ذکر کردم، تعریف و بیان جهت نیاز به فلسفه، علم و شناخت، دیالکتیک شناخت و ادراکات حقیقی و اعتباری، چنان که چند جمله درباره علم منطق که مقدمه فلسفه است نگاشتم و در حدود سی سال پیش هم به ترجمه کتاب بدایه الحکمه مرحوم استاد علامه اقدام کردم که با وجود چاپ بسیار بد و اغلاطی که داشت مورد توجه زیاد دانشجویان دانشگاه ها واقع شد و بارها تجدید چاپ شد تا آن جا که برخی دانشگاه ها خودشان آن را تکثیر و توزیع کردند.
اینک که برای چندمین بار صحبت چاپ این کتاب شد، توانستم در میان کارهای مختلف، ساعاتی هم برای تجدیدنظر در آن منظور کنم که چقدر خوب و لازم بود. به هر حال امید است برای مشتاقان تحقیق در نظام هستی مفید باشد.

قم ـ محمد علی گرامی
حجم : 8875
عرض : 150
ارتفاع : 219