ويژه نامه

يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه
يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه

تبليغات

كتاب «بررسي هاي اسلامي» جلد اول و دوم


معرفي جلد دوم كتاب «بررسي هاي اسلامي»

جلد دوم کتاب «بررسی‌های اسلامی» نوشته علامه طباطبایی شامل بخش‌های ششم تا نهم این اثر است که موضوعاتی چون مسائل فلسفی، مسئله آفرینش و رستاخیز، مسائل اجتماعی اسلام و مسائل گوناگون را شامل می‌شود.

در بخش «مسائل فلسفی» این نوشتار، موضوعاتی از قبیل تاریخ حیات و روش فلسفی ملاصدرا، مواد فکری صدرالمتألهین، توضیحی درباره امکان عام و امکان خاص، اصالت وجود و هدف حیات، مسئله «استحقاق» چیست؟، تناسخ و عود ارواح، تذییلات و محکمات، علیت واجب نسبت به ممکنات، وحدت وجود، ترجمه فلسفه یونانی، اثبات مجردات، دلیل عقلی بر ختم نبوت و مسئله عصمت و... عنوان شده است.

نویسنده در بخش «مسئله آفرینش و رستاخیز» نیز مسائلی چون غرض از آفرینش چیست؟، اطراد و عمومیت غرض و آرمان، آرمان و غرض جهانی، غرض خدا از آفرینش جهان، خداوند چه نیازی به آزمایش بشر دارد؟، چرا جهان در شش روز خلق شد؟، چرا ظلم وجود دارد؟، شخصیت انسان و روز رستاخیز، جهان چگونه آفریده شد؟، نبوت و امامت، تقیه در مذهب شیعه، مدرک شیعه در قول به تقیه و... مورد واکاوی قرار داده است.

«مسائل اجتماعی اسلام» عنوان بخش دیگر این اثر است که علامه طباطبایی در آن به مسائلی از این قبیل قانون و ایمان به خدا، اسلام و پیمان‌ها، زبان و مفاسد اجتماعی آن، زبان چیست؟، نتایج ربا، آیا مالکیت امر فطری است؟، زبان و مفاسد اجتماعی آن، مشروبات الکلی از نظر اسلام و... دست یازیده است.

فصل آخر این جلد از این مجموعه نیز «مسائل گوناگون» عنوان گرفته است که نویسنده در آن به بیان مسئله اتحاد اسلامی، چرا دست دزد را باید برید؟، پیامی به کنفرانس بزرگداشت شهید شوشتری، نظری کوتاه به داستان مسیح و انجیل، معنای اسلام، شیخیه و کریمخانیه، عرفان و تصوف، اشکالاتی در تفسیر المیزان و... اهتمام داشته است.

مقدمه ي استاد خسروشاهي بر كتاب « بررسی‌های اسلامی »
 
دربارۀ این مجموعه
... راقم این سطور که سالیانی دراز، افتخار تلمّذ و حضور در خدمت استاد علامه، سید محمدحسین طباطبائی را داشتم، با علاقۀ خاصی، به جمع آوری آثار مطبوع و استنساخ آثار مخطوط استاد می پرداختم که پس از مرور زمانی، گنجینه ای گرانبها از مقالات، پاسخ ها و رسائل استاد، در زمینه های مختلفِ قرآنی، علمی، فکری، اجتماعی، فلسفی و... گرد آمد که به یاری خدا هم اکنون در دو مجلد در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد.
البته قسمت هایی از این مباحث در سال های پیشین، نخست در نشریاتی مانند: یادنامۀ ملاصدرا، محمد خاتم پیامبران، مجلۀ مکتب اسلام، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات، فصلنامۀ مکتب تشیّع، مجلۀ راهنمای کتاب و غیره چاپ شده است، ولی بخش های دیگر اصولاً در جایی چاپ نشده بود و توسط خود استاد در اختیار اینجانب قرار گرفت که برای اولین بار تحت عنوان مجموعۀ مقالات استاد، چاپ و منتشر گردید.
جامع ترین نامی که برای این مجموعه می شد انتخاب کرد، نام بررسی های اسلامی بود، چرا که این مجموعه، شامل بررسی های گوناگونی در زمینه های مختلف مباحث اسلامی است، و یکی دو بار هم تحت همین عنوان منتشر گردیده و چاپ جدید هم که با اضافات و اصلاحات و تجدید نظر همراه است، تحت همان عنوان شامل مجموعۀ مقالات: پرسش ها و پاسخ ها (در دو جلد) و مجموعۀ رسائل (در دو جلد) منتشر می گردد.
همان طور که اشاره شد، نویسنده از دیرباز به جمع آوری این مباحث پرداخته بود، ولی اشتغالات روزمره اجازۀ ترتیب و تنظیم آنها را نمی داد، تا آن که پانزده سال پیش، ضمن کسب اجازه از محضر استاد علامه، به تنقیح و ترتیب آنها پرداختم و پس از فصل بندی و تبویب و افزودن یکی ـ دو رساله و چندین مقالۀ جدید از استاد، تحت عنوان «بررسی های اسلامی» تقدیم دوستداران حقیقت گردید.
                                                                               ***
... بخشی از مباحث مندرج در این مجموعه، پاسخ های استاد به پرسش هایی است که در طول سال های متمادی از معظم له به عمل آمده است؛ ولی متأسفانه طبق اظهار استاد، ایشان قبلاً نسخه ای از پاسخ ها را نگهداری نمی کرده اند... .
به خاطر دارم که حدود بیست سال قبل، در سفری به انگلیس، دو روز به دعوت انجمن اسلامی دانشجویان، به منچستر رفتم؛ در آن جا ضمن دیدار با برادران، دانشجویی چند نامه و پاسخ استاد را در زمینه های فلسفی و تفسیری به من نشان داد که استاد علامه در پاسخ سئوالات آن برادر، مرقوم داشته بودند، من با اجازۀ آن برادر دانشجو، فتوکپی آنها را تهیه کرده و با خود به ایران آوردم و ضمن ارائه آنها به استاد علامه، از معظم له پرسیدم که آیا رونوشتی از این قبیل پرسش ها و پاسخ های ارسال شده دارند یا نه؟ و ایشان فرمودند: «نه، من نوعاً پاسخ ها را بدون نسخۀ دوم برای افراد می فرستم...»! از ایشان درخواست کردم که در موارد بعدی به این جانب اجازه دهند که قبل از ارسال پاسخ ها، نسخۀ دومی از آنها تهیه شود که ایشان این پیشنهاد را پذیرفتند و بعد از آن تاریخ، یا خودشان کپی تهیه می فرمودند و یا اگر موضوع مشروح بود و مطلب را با خودنویس می نوشتند، به من اطلاع می دادند که از آن نسخۀ دومی تهیه می کردم و به هر حال خداوند این توفیق را نصیب نگارنده کرد که به جمع آوری، فصل بندی، اصلاح و تنقیح جملات، پس از کسب اجازۀ رسمی و کتبی از مقام استاد معظم، بپردازم و سپس آنها را به دست نشر بسپارم.
بخش عمدۀ سؤالات را افراد و شخصیت های مختلفی از معظم له به عمل آورده اند، ولی چون احتمال این می رفت که بعضی از این افراد در موقع چاپ سؤالات، مایل به نشر نام خودشان نباشند و تماس مجدد با یکایک آنان نیز مقدور نبود، لذا تصمیم گرفته شد که نام سؤال کنندگان، مطلقاً ذکر نشود... البته سؤال های دیگری نیز توسط این جانب، به تناسب و در طول سال های گذشته مطرح شده بود که پاسخ آنها نیز در این کتاب درج می گردد.
در واقع همان طور که اشاره شد، بخش اعظم «پرسش ها و پاسخ ها» در این اوراق و مخطوطات استاد معظم یا دوستان و شاگردان ایشان قرار داشت که به تدریج توسط خود استاد یا دوستان بزرگوار در اختیار نگارنده قرار گرفت، ولی پاره ای از آنها هم مانند مقالات، قبلاً در بعضی از منشورات دینی درج شده است که اکنون همۀ آنها، یک جا ـ و در این مجموعه ـ برای استفادۀ عموم منتشر می گردد.
در موقع تنظیم مجموعۀ «بررسی های اسلامی» و تجدید نظر در آنها، اوقات زیادی از استاد علامه را برای اصلاح و تکمیل مطالب گرفتیم و چون استاد، شور و علاقۀ مرا برای احیای این مجموعه از آثارشان می دیدند، گاهی در ساعات آخرشب، تلفنی اطلاع می دادند که: «پاسخ یک نامۀ علمی یا فلسفی را در بین اوراق پیدا کرده ام، اگر فردا از این طرف عبور کردید، بیایید و بگیرید!» و من از ایشان کسب اجازه می کردم که همان شبانه، آخرین بحث پیدا شده را تحویل بگیرم و استاد، طبق روش دیرینۀ خود و اخلاق حمیدۀ انسانی ـ اسلامی که داشتند، این رخصت را به من می دادند و من همان شبانه مطلب را که اغلب دست نویس بود، از ایشان می گرفتم و پس از اصلاحی کوتاه و مختصر (در جمله بندی و غیره) دوباره به ایشان عرضه می کردم و سپس ضمیمۀ مجموعه می گردید... و در واقع مطالب کل مجموعه، با نظارت کامل خود استاد اصلاح و تکمیل شده است.

                                                                                ***
نکته ای که با کمال تأسف تذکار آن را در این جا ضرور می دانم، این است که بعضی از دوستان ارجمند و ناشرین محترم، به عنوان نشر معارف اسلامی، در سال های گذشته قسمت های مختلفی از مقالات پراکندۀ استاد را بدون تنقیح و حتی با اغلاط چاپی، با عناوین گوناگون منتشر ساختند که طبعاً مورد رضایت معظم له قرار نگرفت... و اکنون باید گفت که اگر هدف این دوستان واقعاً نشر معارف اسلامی است، بهتر است اجازه بدهند که این کار با صبر و حوصلۀ بیشتر و دقت و تحقیق کامل تر انجام یابد و بدون کسب اجازه و یا با نشر عجولانه (و گاهی «کاسب کارانه»!) راضی نشوند که کار تحقیق علمی نیز در جامعۀ ما دچار آشفتگی و هرج و مرج گردد... .
در همان ایام خود استاد معظم به درخواست حقیر، در نامه ای خطاب به این قبیل دوستان محترم چنین مرقوم داشتند:
 
بسمه تعالی
اجازۀ نشر آثار و تألیفات یا مجموعه هایی از مقالات این جانب که تاکنون تحت نام های مختلفی از طرف چند ناشر محترم چاپ و منتشر شده است، فقط برای یک چاپ بوده است و بعد از این تاریخ، چاپ و نشر کلیۀ این آثار بدون اجازۀ مجدد و کتبی مجاز و مشروع نخواهد بود (مگر چاپ تفسیر المیزان که متکی به قرارداد کتبی و صریح در امتیاز دائمی می باشد). امید است که علاقه مندان به نشر فرهنگ و علوم اسلامی با اعمال و رفتار خود، نمونه هایی از افراد با ایمان و باتقوا و فرهنگ دوست باشند.
20 / ج 2 / 97 هـ ـ
محمدحسین طباطبائی
ما نیز امیدواریم که این «تذکار» استاد بزرگوار، دوستان اهل معرفت را مفید افتد.

                                                                               ***
... برای مقدمۀ این کتاب، نخست شرح زندگی مختصری از استاد تهیه شده بود، ولی بعداً نوشتۀ کوتاهی به قلم خود ایشان، در همین زمینه به دست آمد که پس از این یادداشت، تحت عنوان «زندگی من» آن را می خوانید، چرا که بیان و قلم ما به حق نمی توانست در این زمینه ادای وظیفه کند.
به قول یکی از اساتید بزرگوار:
... قلم، قاصر از معرفی شخصیت بزرگ ایشان است و کلام نمی تواند مراتب کمال و فضل و مقام روحانی ایشان را توصیف کند. این صفحات شرح قطره ای است از دریایی که سال ها با سکوت و آرامش به خدمتی بس اساسی به جامعۀ اسلامی و ایرانی کمر همت بسته است و از آن جا که خود به مرتبۀ وصال به حقیقت نایل آمده است، مانند مشعلی نورانی اطراف خود را منوّر ساخته و راه پای بسیاری از شاگردان و ارادتمندان و خوانندگان آثار خود را از دور و نزدیک، روشن ساخته و به حیات فکری و معنوی آنان روح و جهت و معنا بخشیده است... .
در پایان یادآوری این نکته نیز لازم است که در بخش فلسفی این کتاب، چند مقاله از استاد محترم جناب آقای دکتر مهدی حائری یزدی نقل شده که برای تکمیل بحث و درک پاسخ استاد، نقل آنها ضرور به نظر می رسید... چنان که توضیحات مربوط به رسالۀ «وحی» از استاد محترم، آیت الله ناصر مکارم شیرازی نیز به عنوان تکمیل بحث عیناً در مجموعه رسائل نقل گردید. و هم چنین چند رساله از استاد، که به زبان عربی تألیف و به وسیلۀ دوستان دیگری ترجمه شده بود (به نقل از یادنامۀ استاد و یادنامۀ شهید مطهری و غیره) تحت عنوان مجموعۀ رسائل چاپ گردید که بعضی از آنها، در چاپ قبلی کتاب نقل نشده بود.
علاوه بر هفت رساله ای که در مجلّد مورد اشاره آمده است، سه رسالۀ دیگر از استاد در جلد اول و دوم مجموعۀ مقالات نقل شده بود که عبارت بودند از: «ولایت و زعامت در اسلام» ، «محمّد و اسلام» و «علم امام» که چون خود استاد این رساله ها را به عنوان مقاله یا پاسخ به پرسشی نوشته اند، ما نخست آنها را در ضمن مجموعۀ مقالات: پرسش ها و پاسخ ها آورده بودیم، ولی در این چاپ ـ مجموعه آثارـ آن رساله ها را در جلد دوم مجموعه رسائل نقل کرده ایم.
خوشبختانه در سال گذشته بعضی از اساتید حوزۀ علمیۀ قم چندین رسالۀ دیگر از استاد علامه را تحت عنوان: انسان از آغاز تا انجام و رسائل توحیدی ترجمه و همراه توضیحاتی، به صورت مستقل منتشر ساخته اند که استفاده از آنها را به علاقه مندان آثار استاد، توصیه می کنیم.1
قم: حوزۀ علمیه ـ سید هادی خسروشاهی
آذرماه 1370 
---------------------------------------------------------
1 . گفتنی است که رسائل فوق، این بار پس از کسب اجازه از مترجمان محترم در ضمن همین مجموعه آثار علامه به طور مستقل چاپ می گردد.
حجم : 9123
عرض : 150
ارتفاع : 219