والسلام علیکم و رحمه الله
عباس زریاب خویی

 

گویا در حین اقامت در جنب مقدس اعلی، اوامری به بنده ارجاع فرموده بودید ولی باور کنید که کوچکترین اثری از آن در لوح خاطر نمانده است خواهش می کنم اگر فرمایشی داشته باشید دوباره اعلام فرمایید.

 

 

1. نکاکت حاکم علی الاطلاق است با اینکه ماه جاری پنج تومان از طرف ابوی و پانزده هزار از جانب صدر و پانزده هزار از جانب محمد تقی رسیده ولی پشیزی و دیناری و شاهی و فرانکی و یوفی در سرتاسر کشور پهناور جیب های حقیر وجود ندارد مگر چوب های شکسته و قوطی های کبریت و کاغذ پاره و غیره. اکنون همه شب منتظرم تا که برآید نوری که به همه خانه چراغی دهد از غیب.

2. یادی از مرحو فقید آقا سید محمد کماری البسه الله ظل النور فی دارالسرور فرموده بودید اینجا نیز ترحیم شایانی از ایشان بعمل آمد فلما راوها اقشت و تجلّت.

3. اوضاع اجتماعیه حوزه علمیه به همان نحوی که حضرت نوح گذاشته، باقی است اختلاف کثیری بین جنود الشیاطین و همازّان و مشّائان موجود است.

جان گرگان و سگان از هم جداست    /   متحد جان های شیران خداست

هر روز نفحه ای تازه و هر شب ترانه ای بی اندازه از این مگسان دور شیرینی در ساحت مدرسه مقدسه طنین انداز و لعن به حجت و فحش به صدر و دشنام به محمدتقی جای مباحث علمی و استصحاب و مناقشه در اصل برائت را گرفته است:

خانه از پای بست ویران است     /   خواجه در بند نقش ایران است.

4. سلام های حضرتعالی را به خدمت تمام رفقای نامبرده رسانیده و علیک السلام شنیدم.

5. حقیر نیز بواسطۀ عدم تجانس ... از ادراک فیض حضور آقا میرزا علی استعفا داده اکنون در خدمت آقا علی صافی گلپایگانی مشغول امرار حیات می باشم. الخ.

6. مباحثات خود را در قسمت منظومه خدمت حضرت آقای حاج آقا روح الله ادامه داده و رسائل را نیز خدمت آقا سید محمد داماد مشغول تحصیلم.

روز در فکر طالب مجهول   /    شب به تکرار فاعل و مفعول
یک قصه نیست غم عشق والعجب   /    کز هر زبان می شنوم نامکرر است

7. مناسبات و ارتباطات تازه با اشخاص خارجی از قبیل محصلین مدارس و بعضی از جوانان با ذوق پیدا شده و گاهی جلیس زهره و هنگامی همنشین آفتاب و وقتی همسر ماه می شویم.

زاهد از کوچۀ رندان به سلامت بگذر   /    تا خرابت نکند صحبت بدنامی چند
زانکه جوید حرمش گوبه سر کوی دل آی    /    نیست حاجت که کنی قطع بیابانی چند

 

ماده هشتم از یادم رفته و ماده نهم فراموشم شده و از ماده دهم ذهول پیدا کرده ام.

حضرت آقای اشراقی ـ از موارد تجری و طغیان قلم فوق العاده معذرت خواسته و پوزش می جویم که اینها به قول خاقانی حرارت و أبخرۀ قلبی است که متصاعد بر زبان شده و از آنجا به هفت طبقۀ چشم رسیده و لعبت دیده را پردۀ عنابی بسته و از آنجا به جداول اعصاب گذشته و از راه دست به جوی انامل رفته و از سر مه قطره قطره چکیده است.

خاتمه نامه را با یک قسمت از شعار جامی که در معنی حدیث شریف کنت کنزاً فاحبیت ان اعرف... گفته موشح کنم:

در این خلوت که هستی بی نشان بود    /    به گنج نیستی عالم نهان بود
وجودی بود از نقش دوئی دور    /    نگفت و گوئی مائی و توئی دور
وجودی مطلق از قید مظاهر   /    بنور خویشتن بر خویش ظاهر
دلا با شاهدی در حجلۀ غیب    /   مبرّا دامنش از تهمت و عیب
نه به آئینه رویش در میانه    /    نه زلفش را کشیده دست شانه
صبا از طره اش نگسسته تاری    /   ندیده چشمش از سرمه غباری
نگشته با گلشن همسایه سنبل   /    ندیده سبزه اش پیرایۀ گل
نوای دلبری با خویش می ساخت   /    قمار عاشقی با خویش می بافت
ولی زانجا که حکم خوبروئی است    /   زپرده خوبرو در تندخوئی است
پریرو تاب مستوری ندارد    /    درار بندی سر از روزن برآرد
نظر کن لاله را در کوهساران   /    که چون خرم شود فصل بهاران
کند شق شقۀ گلریز خارا   /     جمال خود کند زان آشکارا
ترا چون معنئی در خاطر افتد   /    که در سلک معانی نما درافتد
نیاری از خیال او گذشتن   /     دهی بیرون بگفتن یا نوشتن
چو برجاهت حسن اینش تقاضا است    /    نخست این جنبش از روز ازل خمار است
برون زد خمیه ز اقلیم تقدس   /     تجلی کرد در آفاق و انفس
بهر آئینۀ نمود رویی     /   بهرسو خواست از وی گفت و گوئی

 

این اشعار را در شرح مثنوی مولوی تألیف خاتمة الحکما و افتخار القدما حاج ملّا هادی سبزواری دیده استنساخ کردم و تقدیم خدمت داشتم، اگرچه مأمون نبودم که به نظر شریف رسیده است یا نه؟ در هر صورت: اعد ذکر نعمان...

عباس بن علی بن حسن الخویی (1)

 

 

 

 

اما احوال من به قراری است که عرض می شود گرچه زیاد تفصیل ندارد یا اصلا تفصیل ندارد از این جهت جملۀ بالا را بیخود نوشتم و معذرت می خواهم طبع و تصحیح ترجمه فارسی «تفسیر طبری» را که قدیمی ترین نسخه آن در دربار سلطنتی بود، از طرف دربار به عهده من گذاشته اند و قراردادی هم بسته ایم اینک لیل و نهار مشغول آن هستم و همچنین ترجمه قسمتی از دائرة المعارف اسلامی از طرف وزارت فرهنگ به عهدۀ من محول شده است و آن هم طبق قرارداد و تشریفات مخصوص به خود. این است که مجال سر خاریدن ندارم برای مسافرت شیراز و اصفهان را در نظر گرفته ام امیدوارم که عند احدی الحالتین ایاب یا ذهاب به حضورتان برسم و تجدید عهد کنم.

آن کرد نامه تو بدین ذره حقیر که پیراهن یوسف به دیدگان یعقوب و نامۀ لیلی به قیس عامری و پیام عذراء را بوامق شیدا و دیدار شیرین به فرهاد مسکین و آفتاب جهانتاب به دشت و صحرا و غیث و ابل به ارض جدبا و مزن ساکب بسند شهبا و بشقاب پلو ببطن سغباء و... به صد دفتر نشاید گفت شرح درد مشتاقی، به ویژه خبر سلامتی مزاج و خوشی حال که ابتهاج «مالا یسعه المقال» بخشید و زبان حال فی الحال مترنم شد که: «بشری اذا السلامه حلت بذی الندم»

جندا بخت مساعد و اختر موافق که مهبطت مهبط اختران است و جمع ستارگان و فلک اقمار حسن و جمال و آسمان به دور زیبایی و کمال و بوستان از اهیر دلربایی و گلستان لعبتان تاتاری و زهرۀ زهرا از جمال دلارایشان در حجاب حسرت متواری و برجیس و کیوان از بیم فصاحت فراری که چراغ پیش آفتاب پرتوی نیارد و منارۀ بلند بر دامنۀ کوه الوند پست نماید.

شهریست پر کرشمه و خوبان ز شش جهت    /    چیزیت نیست ورنه خریدار هر ششی!

حالات این غریب مهجور دستخوش بازیچۀ دوران و فرسودۀ ایام را خود تان غیب گویی فرموده بودید سبحان الله رمّالی و طلسمات و زجرطیر و تفال و علم الفراسه همه اش تحصیل فرموده اید و از مجنّه ام الصبیان و دیوکدۀ سلیمان به اخذ لیسانس نائل آمده و از جابربن حیان و میرزا ملکم خان اجازه اجتهاد گرفته و از سطیح وزرقاء کاهنه ورقه دخالت در امور حسبیه صادر نموده قصه هارون و ابی نواس به خاطرم آمد که گفت «کانّک معنا»!

از اخبار شهر جز اینکه دو تن از غلامان ماه رخسار کبک رفتار شیرین گفتار تنگ دهان نازک میان در ظرف این بیست روز به این شهر نزول اجلال فرموده اند و نمکی تازه بر جراحات دلریشان پاشیده خبری نیست.

و اتفاقاً یوم ورود مشارالیهما (سلام الله علیهما) مصادف شده با کشف دو قمر دیگر بسیّاره مشتری در زیج مؤنت ویلسن (توسط نیشلزن) نعم الاتفاق.

در خاتمه حاج شیخ محسن و آقا سید فتاح و شیخ عبدالصمد و همه کوران در صحن، سلام مخصوص داشتند.

عباس بن علی بن حسن الخویی (2)

اگر قصد دارید لطفاً کاسه و بشقاب و قابلمه و پالتو را با خود همراه بیارید اگر ندارید شرح حال خود و اوضاع آنجا را به من بنویسید اگر کاغذی برایم فرستاده اند خدای نخواسته پولی آمده است، بگیرید بفرستید.. آقای شریعت تقاضا داشتند کتاب ملا نصرالدین را در موقع مسافرت با خود بیاورید و نیز می گفتند اگر آنجا کتاب شیخ اسدالله تستری در اجماع (که اسمش فعلاً به خاطرم نیست) پیدا شود برایشان بخرید.

این نامه در منزل حضرت آقای عزالدین (3) با قلم و حبر و قرطاس ایشان سمت تحریر یافت.

 

وکان ذالک فی ثمان مضینی من شهر الرجب 1362
مخلص و دوست وفادار شما
عباس خوئی

آقای شیخ صادق اردبیلی فرمودند که شما به ایشان اظهار فرموده اید مبلغی پول توسط یک نفر فرستاده اید، ولی متأسفانه تاکنون به ملاقات چنین شخصی نائل نیامده ام البته بر حضرتعالی است که تعقیب فرمایید و نتیجه را اطلاع دهید. در کتابخانه دانش کتابیست به اسم «الاشباه والنظائر» تألیف جلال الدین سیوطی علامه شهیر در قواعد فقه بسیار کتاب ممتع و مفیدی است یک نسخه از آن را آقای شریعت خریدند دو نسخه دیگر هنوز هست اگر رایتان تعلق گرفت برای شما می خرم و قیمتش 9 تومان است البته هر چه زودتر از حالات خود مرا مطلع سازید که سخت نگرانم.

مخلص شما / عباس خویی

***

این بود کل نامه های زنده یاد دکتر عباس زریاب خوئی، به مرحوم آیت الله شیخ جعفر اشراقی که «بازخوانی» آن ها برای تایپ!، کلی وقت و همت! می خواست که بحمدالله حاصل شد.. و ای کاش نامه های مرحوم اشراقی به عباس زریاب هم در بین اوراق ایشان پیدا شود و به دست چاپ سپرده شود.

قم: 5/3/90
سید هادی خسروشاهی

 

------------------------------------------------------