در همین رابطه است كه مى بینیم ـ به شهادت تاریخ ـ نامه هاى پیامبر اكرم(ص) به زمامداران كشورهاى دیگر از جمله «نجاشى» پادشاه حبشه و «مقوقس» حاكم مصر و «هرقل» امپراطور روم و «كسرى» شاه ایران و... چون متن عربى داشت و بعضى از آنها شامل آیاتى از قرآن مجید هم بود، توسط فرستادگان و سفیران پیامبر(ص) به زبان هاى آن بلاد، ترجمه مى شده است.(3) البته در مواردى هم ذكر شده است كه طرف پیام ـ مانند امپراطور روم و یا اسقف اعظم آن دیار ـ از مترجمین خود، براى فهمیدن محتواى نامه و درك حقیقت پیام، استفاده مى كرده اند.(4) به طور كلى سفیران و فرستادگان پیامبر اكرم(ص) با زبانهاى عصر خود، از جمله: عبرى، سریانى، فارسى و... آشنا بوده اند.(5) و به طور طبیعى هم قابل تصور نیست كه با توجه به كثرت نامه هاى رسول اكرم(ص)(1* ) به رهبران و بزرگان كشورهاى مختلف، فرستادگان پیامبر، با زبانها متداول آشنایى نداشته باشند، به ویژه كه در روایاتى نقل شده كه پیامبر(ص) اصحاب خود را به آموختن زبانهاى ملل دیگر تشویق مى كرد مثلا به «زیدبن ثابت» دستور داد كه زبان عبرى و سریانى را یاد بگیرد و او هم به سرعت این دو زبان را فرا گرفت.(6)

در واقع به علت ضرورت دعوت ملل دیگر و یا نیاز مردمى كه به اسلام مى گرویدند ولى زبان عربى را نمى دانستند، نخست یاران پیامبر و سپس دیگر مسلمانان صدر اسلام، مجبور به ترجمه قرآن مجید و یا بخشها و سوره هایى از آن به زبانهاى معروف آن زمان بودند و به علت همین نیاز بود كه بعضى از بزرگان فقه اهل سنت ـ مانند ابوحنیفه ـ فتوا دادند كه به جاى متن عربى سوره حمد، ترجمه آن در نماز خوانده شود(7) اما این فتوا مورد تأیید دیگران قرار نگرفت، تا آنجا كه خود «ابوحنیفه» هم بعد مجبور شد كه از رأى خود عدول كند. سیوطى در این زمینه مى نویسد: «... به طور مطلق، خواندن قرآن به غیر عربى جایز نیست، حال مى خواهد كسى عربى را نیكو بداند یا نداند و چه در نماز باشد و چه در خارج از نماز، از ابوحنیفه نقل كرده اند كه او به طور مطلق این امر را جایز دانسته است، لیكن در شرح «بزدوى» آمده است كه ابوحنیفه از فتواى اول خود برگشت، و خواندن قرآن را به غیرعربى جایز ندانست...»(8)

جواز یا عدم جواز ترجمه قرآن
در قرون نخستین بحث درباره جواز یا عدم جواز ترجمه قرآن بین فقها و اهل حدیث ادامه یافت و هر كدام طبق تشخیص، نظرى ابراز داشتند... ولى این اختلاف نظرها، مانع از ترجمه قرآن مجید به زبانهاى دیگر در قرون اولیه نشد و - قدیمى ترین اثر فارسى، ترجمه تفسیرى است منسوب به طبرى كه به فرمان منصوربن نوح سامانى، پس از استفتاء از علماء، درباره مشروعیت ترجمه قرآن مجید به فارسى ـ(9) این كار توسط علماى بلاد! انجام گرفت. ... در قرن اخیر، به ظاهر در مسأله صحت ترجمه قرآن مجید به زبانهاى دیگر، میان علماى بزرگ مذاهب اسلامى اختلافى خاص و قابل توجه دیده نمى شود(2* ) اما فتواى جواز قرائت نماز به زبانهاى دیگر، كه از طرف شیخ الازهر، «شیخ محمد مصطفى المراغى» صادر شد، با مخالفت قاطع علماى دیگر روبه رو گردید.(10) و در مقابل، بعضى از سلاطین عثمانى هم هر نوع ترجمه اى از قرآن مجید را «ممنوع» اعلام نمودند(3* ) ولى با سقوط خلافت عثمانى و آمدن «مصطفى كمال» ـ آتاتورك ـ حتى «اذان» هم در مركز خلافت عثمانى، به تركى گفته مى شد كه به تدریج به علت مخالفت علماى اسلامى و عدم استقبال مردم مسلمان تركیه، این امر منسوخ شد.  تذكر این نكته ضرورى است كه در بین فقهاى شیعه هرگز به جواز قرائت سوره یا آیه اى در نماز، به زبان غیرعربى فتوایى صادر نشده است، و در مقابل، شاید هیچ فقیهى در شیعه به «حرمت ترجمه قرآن» به زبانهاى دیگر فتوا نداده است.

و این كینه توزى و غرض ورزى پدران روحانى! همچنان ادامه یافت، تا آنجا كه حتى بعضى از ترجمه هاى چاپ شده بعدى را علاوه بر ضمیمه داشتن «ردیه» براى آنكه از اهمیت قرآن مجید بكاهند و آن را كتابى غیر الهى قلمداد كنند، با نامهاى گوناگون و جعلى مانند: «قرآن محمد»، «قرآن تركها» و سرانجام «قرآن پیامبر تركها» منتشر ساختند.مرحوم شیخ ابوعبدالله زنجانى، محقق معروف شیعى در كتاب «تاریخ القرآن» خود در رابطه با ترجمه هاى قرآن به «زبانهاى غربى» مى نویسد: «پس از آنكه لغت نامه ها و فرهنگ نامه ها تهیه و منتشر گردید، ترجمه قرآن مجید نیز آغاز شد و شاید نخستین ترجمه قرآن به زبان لاتین بود كه - در سال 1143 م. - «روبرت كنت» با همكارى یك روحانى مسیحى اندلسى و یك دانشمند عرب، آن را انجام داد. در واقع قرآن از راه اندلس وارد اروپا شد و هدف از این ترجمه، عرضه آن به پدران روحانى براى رد آن بود. البته مى بینیم كه قرآن بعدها (1509 م.) به زبان لاتین چاپ شد، ولى هیچ كس حق نداشت كه نسخه اى از آن را داشته باشد و یا آن را مطالعه كند، چرا كه این چاپ فاقد رد لازم Vefu tatiun بود. در سال 1594 م. ترجمه هنكلمان و سپس ترجمه مراچى Marracci در سال 1598 م. همراه با ردیه منتشر گردید، كه نسخه اى از آن در كتابخانه مبشرین آمریكایى در بیروت موجود بود. (11)

پس در سال 1143 م. نخستین ترجمه قرآن مجید به زبان لاتینى به وسیله رابرت كتونى Roboert of Ketton ـ دانشمند انگلیسى ـ از مردم كتن Ketton انجام شد، این امر، به دستور و هزینه یك كشیش عالى رتبه فرانسوى به نام پطرس جلیل Peter the Venerable مسؤول دیركلونى Clouny ـ شهرى در مشرق فرانسه ـ عملى شد. متأسفانه همان طور كه تاریخ نشان مى دهد، هدف اصلى این كشیش هم مانند همكاران دیگر او تحقیق و بررسى و شناخت حقیقت مذهب جدید نبود و با توجه به جو حاكم بر اروپا، زیر سایه سیاه و تاریك پدران روحانى قداره بند كه جنگهاى صلیبى را به راه انداخته بودند، دانشمندان و اهل علم در غرب هم نتوانستند به «اسلام شناسى» حداقل به مفهوم عام آن كه بعدها آغاز شد، بپردازند. در واقع چون در این دوران، نبردهایى بین مسلمانان و مسیحیان در مغرب و مشرق در جریان بود، امكان هر گونه كار علمى و تحقیقى ازهمه سلب شده بود، شاید هم به علت تسلط تركهاى عثمانى بر سرزمین «مجارستان» و ترس سیاستمداران از توسعه سلطه تركها بر تمامى اروپا، پدران روحانى را وادار كرد كه با چاپ و نشر كتابهایى در رد «قرآن» و برضد «پیامبر» مسیحیان را براى مبارزه با «دشمن» آماده سازند!

 

حتى «لوتر» مؤسس مذهب پروتستان، كتاب مونتكروچه Montecroce را كه به زبان لاتین در رد قرآن نوشته شده بود، به زبان آلمانى ترجمه كرد. وى در مقدمه آن مى نویسد: «من این كتاب را قبلاً خوانده بودم، ولى صحت مطالب آن را باور نداشتم تا آنكه ترجمه اى از قرآن به دستم رسید و با مطالعه آن ـ در سال 1542م. ـ دیدم كه آنچه را كه مؤلف به اسلام نسبت داده درست است! و به همین دلیل به ترجمه آن پرداختم.» البته لوتر در ضمیمه همان كتاب، توضیح مى دهد: «حل اختلاف میان مسلمانان و مسیحیان از راه گفتگو و فرهنگ، امكان ندارد و چون مسلمانان از تورات و انجیل بیزارند و قلبشان سخت شده امكان مسیحى شدن آنان نیز در میان نیست آنها فقط قرآن را قبول دارند و دلیل و برهان نمى پذیرند»! بدین ترتیب روشن مى شود كه نشر ترجمه قرآن به زبان لاتینى و آلمانى به توصیه یا همكارى لوتر هم براى درك حقیقت و شناخت اسلام و قرآن نبوده، بلكه براى «رد» آن و آماده ساختن مسیحیان، از لحاظ ذهنى و فكرى، براى جنگ با مسلمانان بوده است. 

و این بهانه مورد پسند گروهى از جمله «لوتر» گردید و لوتر پس از مطالعه همین ترجمه از قرآن و ردیه اى كه ضمیمه آن بود، با ترجمه آن به آلمانى همراه مقدمه اى دیگر موافقت كرد، و طى نامه اى به «شوراى شهر بازل» اعلام داشت كه نشر این كتاب در میان مسیحیان یك امر واجب و ضرورى است. سرانجام شوراى شهر بازل با استناد به نامه لوتر، اپورونیوس را از زندان آزاد كرد و اجازه چاپ و نشر مجموعه مزبور را صادر نمود به شرط آنكه از فروش آن در بازل خوددارى كنند! مجموعه مزبور در ژانویه 1543 م. به نام  Machumetisejusgue. successorum vitae aldoctina ipseque Alcoranus,... Basel 1543 منتشر گردید،(4* )ترجمه اى كه از قرآن مجید در این مجموعه، به زبان لاتین نقل شده است، همان ترجمه چهارصد سال پیش لاتینى بود كه به دستور پطرس مقدس تهیه شده بود، و بایبلیاندر آن را همراه رسائلى دیگر منتشر ساخت كه على رغم كاستى و اعمال عرض ها، همواره به عنوان یك منبع مورد استناد درباره اسلام و قرآن در نزد اروپاییان قرار گرفت.(12)