جنبش امل و امام موسي ‏صدر (قسمت دوم )

پرورش و تحصيلات امام سيّد موسي صدر
امام سيد موسي‏ صدر در 15 مارس 1928م در شهر قم چشم به جهان گشود وتحصيلات ابتدايي و دبيرستاني خود را در همان­جا به پايان برد. وي در حوزة علمية ‏قم به تحصيل علوم ديني پرداخت و تحصيلات دانشگاهي را در دانشكده حقوق‏ دانشگاه تهران دنبال كرد. او نخستين كسي است كه با لباس روحانيت به دريافت ‏ليسانس حقوق نايل آمد.  وي افزون بر تسلط به زبان­هاي عربي و فارسي با زبان­هاي فرانسوي و انگليسي نيز ‏آشنايي داشت و مدتي به تدريس فقه و منطق در حوزة علمية قم پرداخت.
در قم مجلة مكتب اسلام را كه از معتبرترين مجلات ديني قم به شمار مي‏رفت، تأسيس كرد و سال­ها عهده‏دار آن بود. در 1954 عازم عراق شد و چهار سال در نجف اشرف اقامت گزيد و در درس و بحث فقه و اصول مراجع بزرگي چون سيد محسن حكيم، شيخ محمدرضا آل ياسين و سيد ابوالقاسم خوئي حضور يافت.  در 1955م ازدواج كرد و صاحب چهار فرزند، دو پسر و دو دختر شد.

تأليفات‏
تأليفات وي به شرح زير است:
1. الاسلام و ثقافه القرن­العشرين (اسلام و فرهنگ قرن بيستم)؛
2. الاسلام و التربيه المدنيه (اسلام و تربيت مدني)؛
3. الاسلام والعبادات (اسلام و عبادات)؛
4. الاسلام و التطور (اسلام و تحول)؛
5. تأملات حول بعث تعاليم الاسلام (نگاهي به­رسالت تعاليم اسلام)؛
6. الاسلام والمرأة (اسلام و زن)؛
7. المعاملات­الجديدة في تنويرالفقه­الاسلامي (معاملات جديد در پرتو فقه ‏اسلام).

عزيمت امام موسي‏صدر به لبنان‏
امام سيد موسي صدر در 1955 براي نخستين بار به سرزمين نياي خويش، لبنان، سفركرد و با خويشاوندان خود در صور، شحور و معركه آشنا شد و به عنوان مهمان درمنزل مرحوم علامه سيدعبدالحسين شرف‏الدين، رهبر ديني اقامت گزيد .شرف‏الدين پس از آگاهي از استعدادها و ويژگي­هاي امام صدر، در مجالس خويش به‏گونه‏اي درباره او سخن مي‏گفت كه شايستگي وي را براي تصدي جانشيني­اش به شيعيان ‏لبنان القا كند. پس از وفات علامه سيد عبدالحسين شرف‏الدين، فرزندان وي با ارسال ‏نامه‏اي از امام صدر دعوت كردند و آيةاللَّه العظمي مرحوم بروجردي نظر امام صدر را به ضرورت اجابت اين دعوت جلب كردند. بدين ترتيب، امام صدر در اواخر 1959 به لبنان رفت و در شهر صور در منزل سيد عبدالحسين شرف‏الدين ساكن شد.

فعاليت­هاي امام صدر ­­­پيش از­­ تأسيس مجلس اعلاي شيعيان‏
امام صدر ابتدا در شهر صور به تدريس علوم ديني و معارف اسلامي پرداخت. وي ‏با گسترش دامنة فعاليت­هاي ديني خود از طريق سخنراني­ها، سمينارها، جلسات و ديدارها، از مرز وعظ و ارشاد پا فراتر نهاد و به امور جامعه پرداخت. ابتدا از روستاهاي مختلف جبل‏ عامل، سپس از روستاهاي منطقه بعلبك و هرمل ديدار كرد و از نزديك عقب­ماندگي و محروميت ساكنان اين مناطق را لمس كرد. آنگاه با سفر به ساير مناطق لبنان، ضمن آشنايي با اوضاع مردم از طريق ايراد سخنراني و گفت ‏وشنود، روابط نزديكي با قشرها و فرقه‏هاي گوناگون جامعه برقرار كرد. همواره مردم را از فرقه‏گرايي برحذر مي‏داشت، و آنان را به اتحاد، اتفاق، الفت، مودت و توجه به‏ مباني و مفاهيم اخلاقي كه از اصول و اهداف تمامي اديان است، فرا مي‏خواند. همچنين‏ مردم را به اجتناب از احساسات نژادپرستانه و مبارزه با مفاسد اجتماعي و الحاد دعوت مي كرد. وي در شهر صور موفق شد با گدايي و ولگردي مبارزه كند و روابط برادرانه‏اي ‏ميان شهروندان فرقه‏هاي گوناگون برقرار سازد.
در بُعد فعاليت­هاي اجتماعي، در ده­ها طرح مشاركت كرد و در بسياري از انجمن­هاي‏ خيريه و فرهنگي سهيم شد. انجمن «البر و الاحسان» را دوباره ‏سازماندهي كرد و خود بر امور آن اشراف داشت، با جمع‏آوري و كمك و اعانات، بنيادي اجتماعي براي سرپرستي يتيمان و رسيدگي به امور تحصيلي آنان تأسيس كرد. از ديگر اقدامات ايشان احداث مدرسه عالي پرستاري، دانشسراي «بيت‏الفتاة» و مركز مطالعات اسلامي است. امام صدر به بسياري از كشورهاي عربي، اسلامي، آفريقايي و اروپايي سفر كرد و با شركت در كنفرانس­هاي اسلامي به ايراد سخنراني پرداخت. در كنار رسيدگي به ‏اوضاع مسلمانان لبنان، به اقليت­هاي لبناني نيز توجه داشت و ضمن بررسي شيوه زندگي ‏اروپاييان با محققان فعال اروپا در زمينه‏هاي انساني، اجتماعي و فرهنگي نيز ارتباط برقرار كرد. وي پس از وقوف بر اوضاع شيعيان لبنان و مناطق و نهادهاي آنان احساس وظيفه كرد كه بايد نابساماني­ها را سامان دهد، به­ويژه كه نظام فرقه‏گرايي، سخت در آن كشور حاكم بود و هريك از فرقه‏ها تشكيلات خاص خود را داشتند. به عنوان مثال به‏موجب حكم شمارة ‏18 مورخ ‏13/1/1955، اهل سنت تشكيلات مستقلي داشتند، و به موجب حكم مورخ 13/7/1962 تشكيلات دروزي­ها نيز مستقل شده بود و تنها شيعيان فاقد تشكيلات رسمي بودند. از اين رو، امام صدر در انديشة تأسيس مجلسي بود كه همچون ساير فرق، شيعيان ‏را سرپرستي كند. اما همواره اقدامات ايشان با مخالفت بعضي از رهبران سياسي ديگر فرقه‏ها و برخي نيروهاي خارجي روبرو مي‏شد. وي سال­ها انديشه خود را پي‏گرفت و سرانجام در كنفرانس مطبوعاتي مورخ 15/8/1966م در بيروت، به­طور مستند و­با ذكر آمار­ و ارقام، دردها و محروميت­هاي اين فرقه را برشمرد و علل درخواست تأسيس ‏اين مجلس را به تفصيل شرح داد و حتي اعلام داشت كه اين درخواست صورت مردمي ‏يافته و اميد شيعيان به آن است. اين دعوت با اتفاق‏نظر نمايندگان شيعيان مبني بر پيشنهاد قانوني براي تأسيس ‏تشكيلات موردنظر به بار نشست و بالاخره اعضاي پارلمان در جلسه مورخ ‏16/12/1967 به اتفاق آرا آن را به تصويب رساندند. و براساس آن «مجلس‏اسلامي اعلاي شيعيان» براي سرپرستي امور شيعيان و دفاع از حقوق و مصالح، و بالا بردن سطح زندگي و فرهنگ آنان تأسيس شد. متن قانون تصريح داشت كه اين مجلس ‏بايد يك رئيس داشته باشد تا به عنوان نماينده فرقه و مذهب از همان حقوق و امتيازات رؤساي ساير فرق و اديان برخوردار شود.

فعاليت­هاي­ امام پس­ از­ تصدي رياست­ مجلس­­ اعلاي ­­شيعيان‏
امام سيد موسي ‏صدر در 23/5/1969م به عنوان نخستين رئيس مجلس اعلاي شيعيان انتخاب شد. دورة رياست، طبق اساسنامة مجلس، شش سال تعيين شده ‏بود، اما از آنجا كه دوران رياست پيشوايان ديگر فرقه‏ها مادام‏العمر بود، از اين رو مدت رياست رئيس مجلس اسلامي اعلاي شيعيان تا شصت­و­پنج­سالگي تعديل‏ يافت. اين تعديل طبق اصول متداول با موافقت اعضاي شوراي عمومي مجلس در تاريخ 29/3/1975 صورت گرفت.