جنبش امل و امام موسي ‏صدر( قسمت اول ) 

در آغاز سال 1975، و با شروع جنگ­هاي داخلي در لبنان، خبرنگار هفته‏نامة انگليسي اكونوميست گزارشي دربارة طرف­هاي درگير در لبنان تهيه كرد، و در آن ‏مفصلاً به نقش شيعيان پرداخت. وي در قسمتي از آن گزارش كه گوياي ديدگاه ‏غربيش دربارة شيعه بود، يادآور شد‍‍‍‍‍‍‍؛ هر فرد شيعه در لبنان يك كمونيست احتمالي است ... گفته مربوط به نه سال پيش است.
هنگام ديدار فيليپ حبيب ــ فرستاده آمريكايي به منطقه ــ با دكتر حسين كنعان‏، رئيس وقت مجلس جنوب و رئيس دفتر سياسي جنبش امل، حبيب از وي پرسيد؛ كه ‏اهميت شهادت طلبي نزد شيعيان تا چه حد است كه «به اين شكل عجيب!» به آن روي ‏آورده‏اند. حبيب نتايج شهادت‏طلبي را در ايران و سپس در لبنان امروز لمس كرده‏بود. كنعان پاسخ داد نيل به شهادت از ديدگاه يك مسلمان به معناي رسيدن به ‏بهشت است و بهشت يعني رودهاي عسل و باغ­هاي ميوه و حورالعين و ... پيش ازآنكه سخن دكتر به پايان برسد، حبيب فرياد برآورد:  پس از هم­اكنون نام مرا به عنوان يك نفر شيعه ثبت كنيد.! ميان اين نظر كه يك شيعه درعرف غرب يك كمونيست احتمالي است، و انتخاب شهادت به عنوان راهي به سوي بهشت، از ديد فرستادة غرب، نه سال فاصله ‏است، به اندازة عمر بحران لبنان. طي اين مدت مبارزه ملي با شيوه‏هاي‏ گوناگون، راه­هاي متعددي را پيمود. ولي موضع غرب در قبال نيروهاي اصلي، با وجود تعدد ابزارهاي آن، دگرگون نشد. غرب حتي براي يك بار هم تلاش نكرد تا راز واقعي كشمكش را نيك دريابد. از اين‏رو هر بار راه‏حل­هايي مطرح مي كرد كه با ماهيت ميهن واحد و يكپارچه كاملاَ بيگانه بود.
در سال 1976 دين براون به سليمان فرنجيه، رئيس­جمهور وقت پيشنهاد كرد، ‏ماروني­ها از لبنان به آمريكا منتقل شوند تا در برابر خشم مسلمانان در امان باشند. اما لبناني­ها با وجود استمرار درگيري و ادامة خونريزي، اين راه‏حل آمريكايي را به اميد دستيابي به راه‏ حلي لبناني و عربي رد كردند. آمريكا در آن هنگام بر اين پندار بود كه بيماري مشكل‏زا «ماروني»ها هستند و بايد ريشه‏كن شوند. امروز نيز آمريكا سفارت‏ خود را در لبنان مي‏گشايد تا شيعيان را به مهاجرت از لبنان تشويق كند. از نظر آمريكا اين بار بيماري مشكل‏آفرين «شيعيان» هستند و بايد از ريشه بركنده شوند.
حال اين پرسش مطرح است كه آيا آمريكا پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران بر نظام شاهنشاهي در 1979م نكوشيده است تا تاريخ مسلمانان و حركت­هاي اسلامي را براي نخستين بار در تاريخ خود بررسي و تحليل كند؟
البته غرب هرگز سعي نكرد حركت­هاي اسلامي را از خلال آرمان­ها و واقعيت­ها مورد بررسي قرار دهد، بلكه همواره كوشيد در پاره‏اي از آنها رخنه كند تا ــ به قول ‏خود ــ از شر آنها در امان بماند، و رفته­رفته آنها را تجزيه و نابود كند. همچنين تلاش‏كرد، پاره‏اي از آنها را در زمان دلخواه در جهت موردنظر خود به كار گيرد. اما چون‏ غرب به جاي شناسايي اين حركت­ها بيشتر براي مخدوش­كردنشان مي‏كوشد، بنابراين‏ نخواهد توانست آنها را درك كند. به­ويژه آن دسته از حركت­هايي را كه در خط مشي، رفتار و هدف با غرب ستيز دارند. ترديدي نيست كه غرب همچنان، از نظر فكري و عملي با اسلام ‏دشمني مي‏ورزد.
از اين رو با بررسي تاريخي پيدايش جنبش امل و انديشه بنيانگذار آن، امام موسي ‏صدر، و بيان آنچه تا به امروز شناخته شده و روشن است، و آنچه پنهان و ناشناخته مانده است، ‏گذشته­اي نزديك را به­ياد مي‏آوريم كه به تاريخ ديرين انقلاب و عصيانگري پيوند خورده و بخشي از ماهيت انقلابي تشيع است.

69 - 1967م
درپي شكست سنگين 1967 اعراب و پيدايش مقاومت فلسطين و حضور آن در لبنان، و به موجب موافقتنامه 1969 قاهره، جنوب لبنان به دليل موقعيت جغرافيايي و هم­مرزي با فلسطين موقعيت تازه‏اي يافت. و عمليات چريكي آغازشده از اين منطقه پاسخ سريع اسرائيل را درپي داشت.
در اين زمان دو مسأله بر­­سينة جنوبي­ها سنگيني مي‏كرد: بمباران و ويرانگري ازسوي اسرائيل، و فقر و بينوايي عمدي از سوي دولت. از اين رو، بار ديگر مهاجرت از داخل و خارج به سمت مركز از سرگرفته شد، و با افزايش فقر و بينوايي در حومة ‏بيروت، اين منطقه به صورت يك دژ جمعيتي درآمد. از سوي ديگر، بي‏توجهي به ‏منطقه بقاع و خوي انتقام­گيري اجتماعي، پاره­اي از مردم اين منطقه را به مهاجرت از بيروت به سوي حومه شهر و نبعه واداشت.
بر مبناي اين واقعيت اجتماعي و در پرتو نهضت قوم‏گرايي امت عربي در­ دوران ‏جمال عبدالناصر، شيعيان پايگاه اصلي سمت‏گيري­هاي سياسي آن برهه را تشكيل دادند. بدين جهت توجه شيعيان ميان جريان­هاي قوم‏گرا (ناصريسم و حزب بعث) و فراقومي(چپ‏گرا و اسلام‏گرا) تقسيم شده بود. گفتني است شيعيان هوادار قوميت گرايي‏ سوري، پيوستن به سوريه عربي را در سر مي‏پروراندند، اين مسأله با سياست ‏مورد نظر آنتوان سعاده، چندان سازگار نبود.
مهم آن است، شيعيان به احزابي پيوستند كه لبنان را به رسميت نمي‏شناختند. اين اقدام به نفع قوم‏گرايي عربي يا سوري يا فرا­ملي‏گرايي جهاني (كمونيست­ها و حزب‏ تحرير اسلامي) انجاميد، و زمينه را براي برخورد با دولت لبنان فراهم ساخت؛ به­ويژه ‏پس از حمايت اصولي شيعيان از مقاومت فلسطين در جنوب لبنان و بيروت و پيوستن ‏هزاران جوان شيعه به آن. اين جريان زماني رخ داد كه رهبران سنتي شيعه (الاسعد، بيضون، الخليل، الزين، عسيران) به نفع انديشه‏هاي جديد از مواضع خود عقب‏نشيني‏ كردند. از آن‏ هنگام رفته‏رفته نظام‏ ماروني ـ سني در معرض ‏خطر قرار گرفت.

امام موسي‏صدر و مجلس اعلاي اسلامي شيعيان
در 1959 امام موسي‏صدر براي هميشه از ايران رهسپار لبنان و ساكن شهر صور در جنوب شد. ايشان رفته­رفته خود را براي به دست گرفتن جايگاه مهمي در ميان شيعيان ‏لبنان آماده مي كرد. در بخش ويژه‏اي مفصلاً به شرح زندگي و فعاليت­هاي امام موسي‏صدر خواهيم پرداخت.
با صدور فرمان رياست جمهوري لبنان مبني بر تأسيس مجلس اعلاي شيعيان در 1967م، امام موسي‏صدر به رياست آن برگزيده شد. اين فرمان در 16/5/1967 به تصويب پارلمان رسيد و سليمان فرنجيه، رئيس جمهور، در فرمان ‏مورخ 12/12/1967 رسميت آن را اعلام كرد. لازم به يادآوري است كه پيشتر به ‏شيخ حسن ‏خالد، مفتي جمهوري لبنان، پيشنهاد تأسيس يك مجلس اسلامي كه دربرگيرندة تمام فرقه‏ها باشد، شده بود ... ولي وي از اين پيشنهاد استقبال نكرد.
امام موسي ‏صدر از طريق گردهمايي­هاي مسلحانه با شركت صدها هزار تن در بسيج شيعيان بر ضد دولت سهيم شد. (نخستين گردهمايي در بعلبك با شركت‏ 300 هزار شهروند كه 70 هزار قبضه سلاح به دست داشتند، و دومين گردهمايي در صور با شركت 150 هزار شهروند با 30 هزار قبضه سلاح تشكيل شد.) قرار بود گردهمايي ‏ديگري در 1974 در بيروت برپا شود، كه با دخالت­هاي دولت لغو گرديد. از همان ‏روز امام موسي‏صدر اعلام كرد وي سخنگوي محرومان تمام فرقه‏ها از جمله‏ شيعيان است، ولي عنوان «محرومان» از همان زمان بر شيعيان اطلاق شد.