اشاره: نهضت‌های اسلامی در جهان معاصر که محصول جریان گسترده «بیداری اسلامی» است، از پدیده‌های جالب توجه در دنیای معاصر است. این پدیده تا بدان پایه دارای تأثیر بوده که جامعه‌شناسان غربی را به اذعان به این واقعیت واداشته است که بسیاری از کشورهای اسلامی به‌ویژه کشورهای مسلمان خاورمیانه در معرض «انقلاب» قرار دارند. در بازکاوی این پدیده شگرف سؤالاتی را به محضر محقق دیرپای نهضت‌های اسلامی معاصر، استاد سیدهادی خسروشاهی ارسال داشتیم و آنچه در پی می‌آید، پاسخ مکتوب ایشان به پرسش‌های «جوان» است. با سپاس از ایشان که پذیرای درخواست ما شدند. ( 29/1/1389)

تعریف حضرتعالی از «نهضت اسلامی» چیست؟

هر نوع حرکت فعّال جهت دار و سازمان یافته در راستای احیای ارزش های الهی و حاکم ساختن اصل قسط و عدل در یک جامعه مسلمان نشین را می توان «نهضت اسلامی» نامید که البته در بلاد مختلف، با تعبیرات و اصطلاحات ویژه آن ها، مانند: حرکت، جنبش، تحریک، نهضت و... نامیده می شود. پس هر حرکت یا نهضت اسلامی در شکل عام خود، باید در راستای احیای ارزش ها باشد که در طلیعه آن ها قیام لله، مثنی و فرادا قرار دارد، یعنی هدف از این امر نباید رسیدن به قدرت ظاهری یا پست و مقام باشد، بلکه هدف اصلی، ادای تکلیف و انجام وظیفه است در راه خدا است، خواه به نتیجه ظاهری مطلوب برسد یا نرسد.

تحلیل جنابعالی از جریان شناسی نهضت های اسلامی کنونی چیست؟

تحلیل جریان شناسی نهضت های اسلامی کنونی را نمی توان در یک گفتگوی کوتاه بررسی کرد امیدواریم که در یک بحث مستقل در این باره گفتگو کنیم. البته بطور کلی باید اشاره کرد که نهضت های اسلامی در کلیت خود، انگیزه واحد و گرایش و هدف مشترکی را پی گیری می کنند، ولی نمی توان برای همه حرکت ها و نهضت ها، مسیر واحدی را تعیین کرد، بویژه که در هر کشور و سرزمینی، برداشت ها و صفت های خاصی مورد توجه و نظر رهبری نهضت ها قرار می گیرد که باعث پیدایش جریان های مختلف می گردد، ولی در کل باید پذیرفت که اغلب این جریان ها، هدف واحدی را پی گیری می کنند.

چه تفاوت یا شباهت هایی بین کارکردها، اولیت ها و روش های نهضت های اسلامی در محیط های جغرافیای سیاسی زیر می بینید: