منبع: نشریه «ایام» ویژه تاریخ معاصر (ضمیمه روزنامه جام جم)
زمانی که سید جمال ایده اتحاد اسلام را مطرح ساخت، سرزمین های اسلامی یکپارچه تر بودند، اما پس از او خصوصاً با فروپاشی امپراتوری عثمانی، مرزبندی های جدیدی شکل گرفت و تحقق اتحاد اسلامی پیچیده تر شد. در این شرایط و با ملاحظه اختلافات و حتی جنگ هایی که میان کشورهای اسلامی درگرفته است، چشم انداز تحقق اتحاد اسلام چگونه است؟
اتحاد اسلام در عصر ما، به مفهوم یکپارچگی ظاهری سرزمین های اسلامی و حاکمیت کسانی به نام «خلیفه عثمانی» همواره در معرض شکنندگی و آسیب پذیری قرار داشت... در واقع مردم سرزمین های مسلمان نشین تحت سلطۀ «سلاطین عثمانی» از درون به این امر ـ اتحاد اسلام ـ اعتقادی نداشتند بلکه حاکمیت های مأمور به خدمت بلاد، به هر دلیلی، و عمدتاً به خاطر منافع شخصی و یا قبیله ای، با ادعای هواداری از «اتحاد اسلام» زیر چتر عثمانی ها به حکومت خودکامه خود ادامه می دادند.. مرزبندی های جدیدی که پس از سقوط خلافت عثمانی و یا با همان تعبیر بهتر: امپراتوری عثمانی ـ به وجود آمد و تحقق اتحاد اسلام را غیر عملی ساخت در واقع نشأت گرفته از بی ریشه بودن اتحاد ظاهری بود.
جنبش های ناسیونالیستی نظیر پان ترکیسم، پان عربیسم و حتی پان ایرانیسم تا چه حد سد راه اتحاد اسلام هستند و آیا ممکن است که این گرایش ها بتواند بر گرایش های اسلامی در کشورهای مسلمان غلبه پیدا کند؟
شکست فاحش افسانه قومیت عربی تجسّم یافته دراندیشه های عصر جاهلی عبدالناصر و نوچه های او ـ مانند قذافی ـ و یا در تفکر بعثی ـ عفلقی، از یک سو، و بی حاصل شدن هشتاد سال آتاتورکیسم و اهداف پان ترکیستی او در مقر خلافت عثمانی علیرغم همه تلاش ها و سرمایه گذاری های دشمنان، نشان داد که این اندیشه ها و حرکت های عصر جاهلی نمی توانند در مقابل گرایش و اندیشه اسلامی دوام بیاورند.
آیا ظهور و قدرت یابی گرایش های افراطی و خشونت طلب در جوامع اسلامی همچون وهابی گری و سلفی گری، اتحاد اسلام ممکن است یا این که هرگونه اتحادی در جوامع اسلامی منوط به تضعیف این گرایش ها خواهد بود؟ در این صورت، آیا کوشش برای تضعیف وهابیت که دارای قدرت سیاسی و اقتصادی بزرگی در جهان اسلام است، به نوبه خود اختلاف ها و درگیری های را تشدید نمی کند و موجب نقض غرض نمی شود؟
بی تردید تحقق قطعی و گسترده وحدت اسلامی در جهان اسلام بدون تضعیف گرایش های وهابیگری در کوتاه مدت مقدور نخواهد بود. ارتجاع عرب با تکیه بر دلارهای نفتی و «مفتیان» مفت خوار وهابی، در راه حفظ سلطنت و قدرت خود از هیچ گونه اقدامی برای جلوگیری از تحقق «وحدت اسلامی» در عصر حاضر، فروگزار نخواهند بود و عملکرد ضداسلامی و ضد انسانی آنان در تقویت همه جانبه تروریست ها و آدمکشان حرفه ای در عراق و افغانستان و پاکستان و.. شاهد این مدعا است... وهابیگری در واقع وسیله ای به ظاهر مذهبی برای ایجاد اختلاف و جلوگیری از پیدایش وحدت بین مسلمانان است... فتواهای غیر عقلانی «علماء البترول» و «فقهاء الشرطه» ـ به قول برادران مصری ـ علیه مسلمانان، اعم از شیعه و سنی، و تکفیر همه کسانی که مانند آن ها تفکر قرون وسطائی تحجری ندارند، در همین راستا است... و افراد جاهل و عامی، به تصور خدمت به اسلام!، تحت تأثیر این عقاید واهی و فتواهای غیر عقلانی به کشتن افراد و آتش زدن مساجد و ایجاد رعب و وحشت در بین افراد وابسته به مذاهب اسلامی غیروهابی، می پردازند.
پیوسته از عام استقلال و وابستگی دولت های اسلامی به قدرت های بیگانه به عنوان مانع بزرگی در راه اتحاد اسلام یاد شده است. در این بین، نقش و سهم استبداد سیاسی چگونه ارزیابی می شود؟ آیا برقراری دموکراسی را می توان پیش شرط تحقق اتحاد اسلام دانست؟
1 ـ «... ممکن است دمکراسی مطلوب ما با دمکراسی هایی که در غرب هست، مشابه باشد، اما دمکراسی ای که ما می خواهیم به وجود آوریم، در غرب وجود ندارد. دمکراسی اسلامی کاملتر از دمکراسی غرب است» (صحیفه امام ج 4 ص 314 ـ بیانات: 14/8/1357).
