روشنفکری یا نواندیشی دین

جریان تابناکِ روشن‌اندیشی و روشنفکری دینی در حوزه‌های علمیه، تاریخ پرفراز و نشیب و هیجان‌انگیزی دارد. هر برگی از آن، آکنده از نکته‌هاست، نکته‌های درس‌آموز، شورانگیز، حرکت‌ آفرین، حماسه‌ساز، راهگشا و بیانگر رنج‌ها، تلاش‌ها و تکاپوهایی که عالمان، فرزانگان و هوشمندانِ روشن‌اندیش، برای رویش، شکوفایی و ماندگاری و ثمردهی آن کشیده، به جان خریده و انجام داده‌اند.
باید برای آگاهی از چند و چون این جریان شکوه‌مند، افتخارآفرین، حیاتبخش و احیاگر، به گذشته برگشت، تاریخ را ورق زد و به تاریخ شفاهی و نوشتاری آن، دقیق و همه سویه و تیزنگرانه نگریست، تا دریافت چگونه و از چه نقطه‌ای این جریان آغاز شد، چه کسانی، با چه هدفی و در پرتو چه اندیشه‌ها و باورهایی، آن را آفریدند، شکل دادند، بنیاد و بُنلادِ آن را ریختند، آن را رهبری و طلایه‌داری کردند، از گزند‌ها، آفت‌ها و کژراهه‌ها در امانش داشتند و در هنگامه‌های سخت، شکننده، نفس‌گیر، توان فرسا، مدبرانه، هوشیارانه و قدرت‌مندانه، از گردنه‌های دشوار گذر و هراس‌انگیز، به سلامت گذرش دادند و رایَت آن را، بی‌هیچ هراسی از دشنه‌ها، دَستان‌ها و دسیسه‌ها افراشتند.
و نیز بایسته است که با مطالعه دقیق فراز فراز تاریخ و برهه برهه‌ی این جریان و نیوشیدن جانِ کلام آنان که با جان و دل، همراه این حرکت بوده و نقش بنیادین در رویش، شکوفایی، ماندگاری، دامن‌گستری و روشنگری آن داشته‌اند، دریافت که این موجِ بزرگ برخاسته و سرچشمه گرفته از دلِ اقیانوس معارفِ ناب اسلامی، با چه صخره‌هایی برخورد داشته وبا چه موج‌شکن‌هایی به رویارویی برخاسته، از چه راه‌ها و روش‌ها و ابزاری در این رویارویی سهمگین بهره برده است. و یا چه جریان‌ها و صاحبان چه تفکری برای گل‌آلود کردن این چشمه‌ی زلال، به تکاپو برخاستند و کمر به هدم و نابودی آن بستند و بر آن شدند تا این شجره طیبه را از ریشه در آورند و با لجن پراکنی و پرتاب تیرهای زهرآگین، چهره‌اش را بیالایند و قلب‌اش را از تپش و جاری ساختن خون به رگ‌های حوزه و جامعه باز ایستانند و یا با زشت و نفرت‌انگیز جلوه دادن چهره‌ی این جریان و چهره پردازان آن، از حرکت آفرینی، شورانگیزی، دگرگون کردنِ روح و روان طلاب جوان، شیفتگان و تشنگانِ معارفِ ناب و زلال اسلامی بازش بدارند و ...
آگاهی از این‌ها و ده‌ها مقوله و جُستاری که در برگ برگ تاریخ جریان زنده، شاداب، پویا و اثرگذار و عزت‌آفرین روشنفکری و روشن اندیشی دینی در حوزه‌ها، بازتاب یافته و شیوه‌های عالمانه و دقیق روشنفکران و روشن‌اندیشان حوزه، در برخورد و رویارویی با متحجران، کژاندیشان و بسته ذهنان و خون دل‌هایی که در این آوردگاهِ هراس‌انگیز خوردند از یک سو؛ و رفتارهای نابخردانه، اندیشه‌های تاریک، بازدارنده، رخوت‌زا و سستی آفرین مقدس مآبان و بسته ذهنان از دیگر سو، برای امروز حوزه‌ها، حوزویان و طلاب، برای هر گونه دگرگونی، نوسازی، اصلاح و به روز کردنِ بخش‌های آموزشی، پژوهشی و تبلیغی این نهاد مقدس، بسیار حیاتی، کارساز و راه گشاست.
باید کاری کرد و ساز و کاری را به کار بست و برنامه‌ای ریخت تا طلاب جوان و حوزویان، نقش و کارآیی روشن‌اندیشی و روشنفکری دینی را در حیات، شکوفایی و پویایی دین و زیبا جلوه دادن آیین محمدی (ص) و مکتب اهل بیت به روشنی دریابند و لذت آن را در بُن جان خویش بچشند و درد زخم‌های عمیقی که بسته ذهنان، متحجران و مقدس مآبانِ نابخرد، آن به آن، به کالبد دین و روح و روان دین باورانِ ناب اندیش، وارد می‌سازند، احساس کنند. که تا آن لذت و این درد را یکایک علمای نقش آفرین، صاحب نفوذ و طلاب جوان، با تمام وجود نچشند و احساس نکنند، حوزه‌ها را از رکود به در نخواهند آمد و به دنیای روشنِ روشن اندیشی، که هر گونه دگرگونی، شکوفایی، بالندگی و به روز بودن حوزه‌ها، بستگی تام و تمام به آن دارد، راه نخواهند یافت.
با همین نگاه و برای آگاهی اجمالی از جریان روشن اندیشی دینی و حوزوی در حوزه‌های ایران و کشورهای اسلامی و آشنایی با طلایه‌داران ناب اندیش این جریان و نقشی که این خیزش بزرگ حوزوی در بیداری ملت ایران و دیگر ملت‌ها داشته است و آسیب‌شناسی آن گفت‌وگویی با حجت الاسلام و المسلمین سیدهادی خسروشاهی، روشنفکر و نویسنده بنام، پر تلاش و اثرگذار در شکوفایی، ماندگاری و دامن‌گستری جریان مقدس روشن اندیشی و روشنفکری دینی، سامان دادیم، تا از آگاهی‌ها، تجربه‌ها و دانش ایشان بهره بریم و در حدّ امکان زمینه را بری بهره‌مندی دیگر شیفتگان و علاقه‌مندان به این گونه بحث‌ها و مقوله‌ها آماده سازیم. (مجلۀ حوزه ـ شمارۀ 142)