عیسی اهری در بهمن ۱۳۱۱ در شهرستان اهر، در خانواده ای مذهبی به دنیا آمد. پدرش مرحوم عبدالسعید، به علت موقعیت معنوی و اجتماعی که داشت به «شیخ سعید» معروف بود و در اهر و روستاهای اطراف به آموزش و تربیت جوانان می پرداخت. عیسی اهری پس از طی مرحله مکتبخانه، مقدمات و سپس سطوح متوسطه علوم دینی را با انتخاب خود، در اهر آموخت و در سال ۱۳۳۳ برای ادامه تحصیل به تبریز رفت و در محضر علمای ارجمند و بزرگواری چون حضرات آیات: حاج میرزا احمد اهری، حاج میرزا عبدالله مجتهدی، حاج شیخ نصرالله شبستری به تلمذ پرداخت و مدتی بعد به قم آمد و از دروس اساتیدی چون حضرات آیات: میرزا محمد مجاهدی، سید رضا صدر، شیخ جعفر سبحانی و سید عبدالکریم موسوی اردبیلی بهره مند شد. و در مراحل تکمیلی در دروس خارج آیات عظام: بروجردی، شریعتمداری، نجفی مرعشی و جلسات تفسیری علامه طباطبایی شرکت نمود.
شیخ عیسی اهری پس از این دوران، با اندوخته و توشه گرانبهای علوم دینی، در سال ۱۳۴۰ به تبریز بازگشت تا مردم تبریز را با حضور در میانشان، از حقایق اجتماعی، دینی، سیاسی و معنوی آگاه سازد.
... با آغاز نهضت اسلامی ایران به رهبری امام خمینی، عیسی اهری به قول تبریزی ها یکی از «سه تفنگدار» اصلی مبارزات تبریز و بلکه آذربایجان بود، در کنار آقایان: محمدحسن بکایی و محمود وحدت.
البته در این مرحله، دیگر وعاظ تبریز هم هر کدام به میدان آمدند و با توجه به شرایط و امکانات خود در مبارزه و روشن ساختن مردم، فعال شدند؛ ولی پیش از همه، شیخ عیسی اهری بود که شجاعانه در صحنه بود و در جریان «انجمن های ایالتی و ولایتی سال ۱۳۴۱» نخستین زندان رفتن را تجربه کرد؛ ولی پس از آزادی، به راه خود ادامه داد. دومین زندان طولانی او، پس از حادثه ۱۵خرداد و عاشورای خونین مدرسه فیضیه بود.
بی مناسبت نیست که چگونگی این برهه از زندگی و مبارزات بعدی را از قول خود شیخ عیسی سلیم پور اهری نقل کنیم.
مسئله انجمن های ایالتی و ولایتی
بعد از رحلت آیت الله بروجردی، رژیم تصور کرد که مخالفت تمام شده است؛ ولی مراجع قم، تصمیم قاطعی برای نگهداری و حفظ حوزه علمیه گرفته بودند و به یاری خداوند موفق هم شدند. پس از آن، رژیم خیمه شب بازی هایی مثل لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، انقلاب سفید و رفراندوم را پیش کشید و در پی آن، مخالفت علمای حوزه علمیه و مراجع قم پیش آمد. این وقایع در مجموع باعث شد که مراجع به مبارزه برخیزند و به تمام نقاط ایران پیام بفرستند. آقای سید هادی خسروشاهی از قم نامه ای آورد که آقای مشکینی به صورت خصوصی برای چند نفر از منبری ها، از جمله بنده، نوشته بودند و متذکر شده بودند: «حالا موقع نشستن و خوردن و خوابیدن نیست! باید روحانی و طلبه به پا خیزد، چون رژیم می خواهد سوگند به قرآن را لغو کند و زن ها را (با آن وضع) به مجلس ببرد.» این حرکت رژیم نیز با اقدام مراجع و تلاش روحانیت در سطح کشور، عقیم ماند.
مسئله رفراندوم
اولین فردی که از تبریز و شاید آذربایجان در جریان رفراندوم گرفتار شد، آقای حاج شیخ محمود وحدت بود. آن روزها منبری های تبریز از ایشان به عنوان «سدشکن» تعبیر می کردند. دومین برادر عزیزی که در آن وقایع گرفتار شد، خطیب و نویسنده عالیقدر، آقای حاج شیخ محمدحسن بکایی بود و سومین بازداشتی، این حقیر بود که همه ما را به تهران اعزام نمودند. بازجویی ها در همان سلول انفرادی انجام شد. مأموری که برای بازجویی ما آمد و با طول و تفصیل وظیفه اش را انجام داد، ضمن طرح سؤال های گوناگون، راجع به مرجعیت پرسید: «شما چه کسی و یا چه کسانی را مرجع تقلید می دانید؟» پاسخ دادم: «بنده نه نفر از مراجع قم و نجف و مشهد و تهران را از مراجع تقلید می دانم.» او اصرار داشت که اسم امام را در این بین ننویسم و من پاسخ دادم که نمی توانم حق کسی را ضایع کنم و همه آقایان جزء مراجع تقلید شیعیان هستند و مقلد دارند.
روزی که ما را از سلول های انفرادی به بند عمومی منتقل کردند، شانزده نفر بودیم؛ از جمله آیت الله العظمی بهاء الدین محلاتی، آیت الله دستغیب، آیت الله شیخ مجد‌الدین محلاتی، اخوی آقای محلاتی بزرگ، فرزند شهید دستغیب، آقای مصباحی (خطیب توانایی که از شیراز آمده بود)، آقای خلخالی از قم، آقای الیاسی از آبادان، آقای حسینی همدانی از ملایر و ما سه نفر از تبریز؛ جمع بسیار خوبی بود. آقایان محلاتی و دستغیب، همه را زیر پر و بال خود گرفته با آن عوالم عرفانی و مباحث علمی و نماز جماعت فضای باصفایی به وجود آورده بودند.
آقای خلخالی هم خبر مهاجرت مراجع قم و مشهد و علمای بلاد را به تهران داد و گفت قرار است یک اعلامیه دوازده ماده ای در پشتیبانی از حضرت امام صادر شود که البته این خبر از جهتی امید استخلاص ما را هم داشت. حدود ده روز بعد، جمع ما را متفرق کردند. نخست شیرازی ها را پاسی از شب گذشته بردند و نیمه شب بقیه را با اسکورت چند کامیون و سرباز به زندان موقت شهربانی که بعدها به کمیته معروف شد، منتقل کردند. در این محوطه که مساحتش شصت متر مربع بود، پنجاه و چهار نفر را جا دادند. شب ها، مثل خیار چیده شده! در کنار هم می خوابیدیم.
بزرگانی که در خدمتشان بودیم، آقای فلسفی، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله امام زنجانی، آیت الله مطهری، استاد هاشمی نژاد، آیت الله مصطفی طباطبایی قمی، آیت الله جلالی تهرانی، اعتماد الواعظین و آقایان شیخ حسین غفاری، صدر، انصاری و شیخ الحق مشکینی… بودند. جمع جالبی بود؛ زیرا اگر کسی می خواست انجمنی از آن بزرگان را برای مدتی آن هم به طور شبانه روزی، در کنار هم جمع کند، نمی توانست این چنین انجمن کم نظیری را به وجود آورد!
اوایل ربیع الاول همه زندانیان به جز حضرت امام و آیت الله حسن قمی را آزاد کردند. در آن زمان من تصمیم گرفتم که به تبریز برگردم؛ ولی آیت الله خسروشاهی بزرگ مخالفت کردند و فرمودند: «بمانید! برای شما در منطقه شمالی تهران، درکه یا اوین، منزلی تهیه می کنیم.» اما من قبول نکردم و حتی از شرکت در مهمانی مراجع که قرار بود در تهران در خدمتشان باشیم، عذرخواهی کردم و عازم تبریز شدم؛ زیرا معتقد بودم حتی وقتی که در چنگال رژیم نباشم، باید مخالفت خود را نشان بدهم. یک روز بعد از آن که تهران را ترک کردم، همه علمای مهاجر را گرفتند و به شهرهای خود فرستادند. حضرات آیات (عبدالله) مجتهدی، (سید احمد) خسروشاهی، (سید یوسف) هاشمی حکم آبادی، (سید مهدی) دروازه ای، (شیخ حسین) گوگانی، سید هادی خسروشاهی، (شیخ حسن) ناصرزاده و انزابی را با ماشین ساواک تا دروازه شهر تبریز آوردند و رها کردند.
ملاقات روحانیان تبریز با امام
در فاصله زندانی شدن اول و دوم و پس از آزادی و مراجعت حضرت امام به قم، بنده به همراه آقایان سید احمد و سید هادی خسروشاهی و سید مهدی دروازه ای برای ملاقات و عرض خیرمقدم، به حضور امام رسیدیم. هنگام شرفیابی عرض کردم: «آقا، اطلاع دارید که عده ای از علما بر اثر این گرفتاری ها، با مشکلات زیادی مواجه شده اند؛ مثلا آقای فلسفی با آن اوضاع خوبی که دارند، در زحمت افتاده اند یا آقای شیخ عباسعلی اسلامی و آقای مهری که در اصفهان تشریف دارند، ماشین سواری خودشان را فروخته اند. حالا نظر مبارکتان برای این آقایان و دیگران چیست؟» امام فرمودند: «اکنون که من پولی در اختیار ندارم.» و با لبخند ادامه دادند: «باید زندگی آقایان تأمین گردد.»
در هنگام خداحافظی، حجت الاسلام والمسلمین حسن صانعی که همیشه ملازم ایشان بودند، به من گفتند آقا می خواهند از شما بازدید کنند. قرار شد فردای آن روز، در بیرون با ایشان ملاقات کنم. عصر فردا، امام تشریف فرما شدند و از این دیدار عکس هایی گرفته شد که در آنها آقایان حاج سید احمد و سید هادی خسروشاهی، سید بیوک آقا سید اهری، شیخ حسن صانعی و حقیر، در محضر حضرت امام مشهود است…» (برای آشنایی بیشتر با مبارزات ایشان، رجوع شود به کتاب «خاطرات پانزده خرداد» تبریز، ص ۳۵ تا ۶۰)
شیخ عیسی اهری در منزل سید هادی خسروشاهی، به هنگام بازدید امام خمینی از علمای مبارز تبریز - آیت الله سید احمد خسروشاهی نیز در کنار امام نشسته اند
مرحوم اهری پس از مراجعت به تبریز، همچنان به مبارزه ادامه داد و منبرهایش یکی از پر مستمع ترین منابر تبریز بود. وی بدون ترس به طور مستقیم به افشای رژیم می پرداخت و در نتیجه در سال های ۱۳۴۵ و ۱۳۴۷ هم بازداشت شد و مدت ها در زندان به سر برد و بعد از «ممنوع المنبر»شدن در سال ۱۳۴۸ به تهران مهاجرت نمود.
در دوران بازداشت و زندانی شدن «پنجاه و چهار نفره» علما و وعاظ بلاد، آقای اهری فرصت را غنیمت شمرده و از بزرگان هم‌بند درخواست نمود که سخنی، حدیثی، توصیه ای، نصیحتی، در دفتری که همراه داشت، با خط خود بنویسند که اکنون «جُنگ تاریخی» ارزشمندی است. در اینجا فقط متن نوشته شهید بزرگوار، آیت الله مطهری را می آ‌وریم:
«بسمه تعالی شأنه. وضع خاص ملل مسلمان در میان ملل جهان اسف آور است. اکثریت افراد آنها مع الأسف وضع و حال خود را درک نمی کنند و دچار آن غفلت و غروری هستند که قرآن کریم به عنوان وصف حال یهود ذکر می کند و یا مردم عرب جاهلیت درباره خود فکر می کردند. در این میان در یک قرن اخیر افرادی مؤمن و مصلح و شجاع ظهور کرده اند و در راه بیداری مسلمانان و رفع علل بدبختی آنها که چیزی جز انحراف از تعلیمات عالیه اسلامی و سرگرم شدن به مادیات و بدعت هایی که خود ساخته و پرداخته اند نیست، کوشیده اند. خوشبختانه فعالیت این گروه معدود و افراد برجسته که خوش درخشیده و دولت مستعجل بوده اند، اندک اندک به ثمر رسیده و شاید فاصله زیادی تا بیداری کامل مسلمانان و آزادی آنها نداشته باشیم؛ زیرا این بیداری کم و بیش در میان سلسله جلیله روحانیت پیدا شده و مخصوصاً طبقه جوان این سلسله از این موهبت عظمی برخورداری بیشتری دارند. در دو سه سال اخیر که طبقه نسبتاً جوان تری زعامت روحانی را در دست گرفته اند، واقع بینانه تر عمل کرده اند تا آنجا که زندانی شدن در راه هدف مقدس خود را (برخلاف سابق) افتخار می شمرند و در حال حاضر یکی از بزرگترین مراجع تقلید عصر این مدال افتخار، یعنی زندانی شدن در راه هدف مقدس مبارزه با استعمار، را به سینه خود نصب کرده است. توقیف یک عده پنجاه نفری در زندان موقت شهربانی که این‌جانب نیز افتخار مصاحبت آنها را دارم و در همین محل توفیق زیارت خطیب معظم آقای اهری دامت افاضاته [را] پیدا کرده ام، به همین علت است. از خداوند توفیق بیشتر این گروه و نصرت اسلام و مسلمین را مسئلت می نمایم.
زندان موقت شهربانی تهران ـ مرتضی مطهری
۱۴ صفر ۸۳ مطابق ۱۵ر۴ر۴۲»
آثار قلمی و تحقیقی
... شیخ عیسی اهری علاوه بر این که خطیبی توانا و محققی پویا بود که اگر مجموعه خطبه ها و مواعظ ایشان ضبط و جمع آوری می شد، امروزه می توانست به مثابه یک گنجینه گرانبها در اختیار اهل علم و وعاظ جوان قرار گیرد، و علاوه بر صدها و بلکه هزارها جلسه وعظ و خطابه در طول هفتاد سال گذشته، چندین اثر قلمی ـ تألیف یا ترجمه ـ نیز از خود به جای گذاشته که نشان دهنده افق فکری او می باشد.
نخستین اثر وی رساله «الخلل الواقع فی الصلاه»، است که درواقع تقریراتی از دروس مرحوم آیت الله شریعتمداری بود که برای عرضه در جلسه امتحان دوره آیت الله بروجردی تحریر نموده بود و به ممتحنان معظم آن برهه: آیت الله صافی و آیت الله قاضی تقدیم کرد و به قبولی اش در امتحانات انجامید... بعدها و به هنگام اقامت در حوزه علمیه قم، رساله ای درباره «وهابیت» تألیف نمود که در جلسات علمی آیت الله مکارم شیرازی مورد بررسی قرار گرفت و سپس به همت مؤسسه ایشان به چاپ رسید. شیخ عیسی اهری تحقیق درباره وهابی گری و آرا و افکار انحرافی و تکفیری را ادامه داد و صفحات بسیاری را در این زمینه تنظیم و آماده کرد که به علت دقت نظرش، قرار بود پس از تکمیل و بازنگری نهایی چاپ شود که متأسفانه تاکنون این امر تحقق نیافته و امیدواریم رفیق شفیق و همکارشان در ترجمه کتاب «علی ولید الکعبه» حجت الاسلام والمسلمین جناب شیخ علی اکبر مهدی پور، این اثر تکمیل و به دست چاپ سپرده شود، به ویژه که موضوع، هم اکنون «مسأله روز» است.
«صحیفه المهدی» یکی دیگر از آثار تحقیقی شیخ اهری است که شامل ۴۳ دعا از ادعیه حضرت مهدی علیه السلام می باشد و نخست در قم چاپ شد و سپس در بیروت به چاپ مجدد رسید و بعدها ترجمه انگلیسی اش در لندن و ترجمه اردویش در پاکستان زیر عنوان «صحیفه المنجی» منتشر گردید.
اثر دیگر مرحوم اهری ترجمه کتاب «علی ولید الکعبه» تألیف علامه محمدعلی اردوبادی ـ از علمای معروف حوزه نجف اشرف ـ است که با عنوان «علی مولود کعبه» چندین بار در قم چاپ شده است. این کتاب با توضیحات و اطلاعات جناب مهدی پور، ارزش ویژه ای یافته است و در این موضوع، اثر منحصر به فردی محسوب می شود.
اثر دیگر، ترجمه «مرقد العقیله» درباره مدفن حضرت زینب (س) است که با مقدمه ای از دکتر محمد ثقفی به چاپ رسیده است.
آقای اهری و حجت الاسلام مهدی پور در کنار علامه طباطبایی
کتابخانه
... با توجه به روحیه پژوهشگری که در وجود شیخ عیسی اهری رسوخ کرده بود. ایشان به جمع آوری و تهیه کتاب های ارزشمند در زمینه های مختلف: فقه، تفسیر، حدیث، اصول، تاریخ، فلسفه و… می پرداخت و همواره در دیدارها، با استفاده از آن منابع، مباحث سودمندی را مطرح می ساخت. نتیجه این اقدام، تشکیل کتابخانه ای گرانسنگ در منزل خود بود که شاید کتاب های آن بر دو هزار جلد بالغ می شد. یکی دو سال پیش که با عده ای از علما و وعاظ محترم تهران، میهمان ایشان بودیم، من به شوخی گفتم: «جای این کتاب ها در کتابخانه ما در قم خالی است!» زمان گذشت و پس از مدتی یعنی چند ماه قبل، ایشان، روزی تلفن کرد و گفت: «همه کتاب هایم را به کتابخانه شما در قم اهدا کرده ام، هر وقت امکان داشت و یا مایل بودید، بفرستید آنها را ببرند.»
من ضمن تشکر از این احسان و ایثار که در واقع نوعی باقیات الصالحات بود، گفتم: «اگر اجازه دهید، فردا چند نفر بیایند تا کتاب ها را بسته بندی کنند و به قم ببرند.» ایشان کسالت داشت و در منزل به مداوا مشغول بود، گفتند: «از طرف ما آمادگی کامل هست»... دو روز بعد دو کامیون با چند تن از دوستان به منزل ایشان رفتند و همه کتاب ها را جمع آوری نموده، به قم فرستادند.
قسمت عمده این کتاب ها در مخزن اصلی «کتابخانه عمومی مرکز بررسی های اسلامی قم» در جای خاصی به نام ایشان قرار گرفت و اضافات یا مکررات به بخش «مخزن باز» کتابخانه انتقال یافت که به طور آزاد در اختیار محققان است... از شیخ عیسی اهری که همراه یکی دو نفر از علمای محترم تهران در مراسم افتتاح کتابخانه قم حضور یافته بود، خواستم که پس از انتقال کتابخانه شان به قم، بازدیدی از آن داشته باشد که پذیرفت و آن را موکول به بهبود نسبی خود نمود و ما در انتظار این بهبود بودیم که ناگهان بانگی برآمد که: خواجه برفت!
رفیق شفیق، برادر عزیز، خطیب توانا، مبارز و شجاع، محقق پویا، پس از تحمل بیماری، در اول ربیع الثانی۱۴۴۰ق ـ 18/8/97 ـ در تهران درگذشت و طبق وصیت خود، در بهشت زهرا به خاک سپرده شد. مجالس ترحیم و بزرگداشت در تهران و قم و تبریز با شرکت مراجع عظام، علما و بزرگان و مردم با ایمان برگزار شد و از خدمات ایشان تجلیل به عمل آمد.
رحمه الله و حشره مع اسیاده الائمه الطاهرین.
