آشنایی در نجف اشرف
… در دورانی دور برای حضور در حوزه علمیه نجف اشرف، به طور قاچاق به عراق رفتم. این سفر اول من به کشور عراق بود که با مشکلاتی بسیار انجام گرفت ولی با حضور در حوزه علمیه نجف، همه سختی ها و مشکلات فراموش شد و من به عنوان یک «طلبه» جوان جستجوگر، در مدرسه آیت الله بروجردی، در حجره مرحوم حجت الاسلام و المسلمین شیخ عباسعلی عمید زنجانی که از همکاران ما در مجله «مکتب اسلام» و از طلاب حوزه علمیه قم بود، به عنوان میهمان، سکونت یافتم…
… محیط مدرسه و شور و شوق طلبگی باعث شد که بلافاصله در درس بزرگان حوزه نجف شرکت کنم و به محضر علما و شخصیت های برجسته برسم و با فرهیختگان و فضلای محترم مقیم نجف، از بلاد مختلف، آشنا شوم…
با توجه به شناختی که از «قم» و از راه مکاتبه با آیت الله شهید سید محمدباقر صدر داشتم و از کتاب ها و آثار علمی‌ـ فلسفی ایشان بهره مند شده بودم، علاوه بر مراجع عظام، به طور مکرر به محضر ایشان رسیدم و در همین دیدارها بود که با فضلای گرانقدری از بلاد مختلف آشنا شدم که اغلب آنها از شاگردان آیت الله سید محمدباقر صدر بودند…
حضرات آقایان: سید محمود هاشمی شاهرودی، عبدالهادی الفضلی (عربستانی) شیخ محمدمهدی آصفی، سید محمدباقر حکیم، سید عبدالصاحب حکیم، شیخ محمدعلی تسخیری، شیخ هادی معرفت، سید جواد فضل الله (لبنانی)، سید غلام‌حسین موسوی (افغانی) و… از جمله طلاب و فضلای برجسته حوزه نجف اشرف بودند که افتخار آشنایی با آنها که بعد به دوستی و اخوت مبدل شد، به دست آمد.
… بدین ترتیب، نخستین دیدارهای من با آقا سید محمود هاشمی شاهرودی، طلبه فاضل و شاگرد ممتاز و برجسته آیت الله سید محمدباقر صدر، به طور مکرر در نجف اشرف رخ داد… که با مراجعت اینجانب به حوزه علمیه قم، متأسفانه این ارتباط قطع شد.
در بیروت
… سالیانی بعد در لبنان بودم که حجت الاسلام و المسلمین خلیلی، از دفتر امام موسی صدر گفت: آقای سید محمود هاشمی شاهرودی به بیروت آمده و در منزل آقای حامد العزیزی مدیر انتشارات «دارالتعارف» سکونت دارد… در آن روزها جنگ بی امان و بی رحمانه داخلی لبنان، در خیابان های بیروت به اوج خود رسیده بود و من تصمیم داشتم که هر چه زودتر از «معرکه»! خارج شوم و به ایران برگردم… اما با شنیدن خبر حضور آقای شاهرودی در بیروت بر خود لازم دیدم که دیداری از ایشان داشته باشم… با رعایت احتیاطات، در محله «الشیاح» که منطقه فقیر و شیعه نشین بیروت است به «شقّه» حامد العزیزی ـ حفظه الله‌ـ رفتم که اتفاقاً در طبقه فوقانی آن مجتمع قرار داشت و رگبار گلوله ها، از هر طرف در اطراف آن ساختمان می بارید و «فالانژها» آن منطقه شیعه نشین را که یکی از پایگاه های «امل» هم در آن منطقه قرار داشت، به شدت می کوبیدند.
… در «شقه» کوچک و دو سه اطاقه حامد، به دیدار آقای سید محمود رفتم و ایشان با گرمی بسیار از بنده استقبال کرد… در آن شرایط جنگی، وقتی پرسیدم که چرا در این بحران به لبنان آمده اید؟ گفتند: مشغول غلط گیری نهایی «بحوث فی علم الاصول» تقریرات دروس استادم آیت الله صدر هستم چون قرار است در بیروت چاپ شود.
… و اوراق تایپ شده کتاب چندجلدی تقریرات، همه جای اطاق را پر کرده بود و ایشان علیرغم آن شرایط جنگی، بدون هیچ ترس و واهمه ای با آرامش کامل در آن اطاق به تصحیح کتاب مشغول بود. البته این روحیه قوی، آموزش دهنده بود، ولی برای من که کار خاصی در بیروت نداشتم، ادامه این اقامت منطقی به نظر نمی رسید و ایشان هم توصیه کردند که هر چه زودتر «بیروت» را ترک کنم چون در اینجا فالانژها فعلاً بر احدی رحم نمی کنند و به ویژه روحانیون شیعه را هدف قرار می دهند…
… از الشیاح خارج شدم ولی دلم در آنجا ماند چون نگران سلامتی سید بودم، چرا که از همه اطراف شهر رگبار گلوله ها و حتی گلوله های سلاح های سنگین الشیاح را هدف قرار می داد…
در ایران
… سید در عراق به مبارزه پرداخت و سرانجام توسط رژیم بعثی صدام خبیث دستگیر و به زندان رفت و مدتی شکنجه های بعثی ها را تحمل کرد و مدت ها بعد که به طور موقت آزاد شده بود؛ به راه خود ادامه داد و این بار که مزدوران برای دستگیری وی به منزلش رفتند او را نیافتند و در عوض! سه برادر کوچکتر او را که در منزل بودند دستگیر و به زندان بردند و بعد فقط به جرم اینکه برادران سید هاشمی هستند، اعدام کردند!
سید از راه کویت به ایران آمد و در اینجا با همکاری آیت الله حائری، آیت الله شیخ محمدعلی تسخیری، آیت الله اشکوری، حجت الاسلام و المسلمین محمدسعید نعمانی و… «جماعه العلماء» را تشکیل دادند که مرکزیت آن در «قم» قرار داشت و در واقع سازمانی مانند «روحانیت مبارز ایران» بود... در مرحله بعد و پس از آمدن آیت الله سید محمدباقر حکیم و برادران حزب الدعوه به ایران، به سازماندهی جوانان عراقی که از ستم صدامی به ایران پناه آورده بودند، پرداخت و «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق» را تشکیل داد و نیروهای وابسته به آن به پشتیبانی از نیروهای مسلح ایران پس از آموزش های نظامی زیر نظر شهید مصطفی چمران که در آن برهه، وزیر دفاع کشور بود، مشغول جنگ با نیروهای متجاوز و اشغالگر بعثی بودند، شتافتند و در این راستا خدمات بسیاری را به علت آشنایی به مناطق درگیری و روستاهای اطراف ایران، انجام دادند.
در این برهه من چندین بار سید شاهرودی را ملاقات کردم که محکم و استوار آماده ادامه نبرد همه جانبه بر ضد اشغالگران و دشمنان ایران و عراق بود. آیت الله شاهرودی، خود در تشکیل این سازمان‌ـ «المجلس الاعلی للثوره الاسلامیه فی العراق» نقش عمده و اساسی داشت.
… با شروع جنگ تحمیلی و فشار صدام بر شیعیان و مردم عراق، امام مأموریتی به آیت الله خامنه ای (رئیس جمهوری وقت) مبنی بر پیگیری امور عراق دادند. در سال ۱۳۶۱ با پیگیری و استفاده از ظرفیت روحانیت مبارز عراق به خصوص آیت الله سید محمدباقر حکیم و آیت الله هاشمی شاهرودی با تنظیم اساسنامه ای «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق» را راه اندازی و فعال شد.
خود آیت الله شاهرودی در این باره می گوید: «آیت الله خامنه ای که خدا حفظشان کند، از طرف حضرت امام مسئول شده بودند بحث عراق را دنبال کنند. گمانم اوایل ریاست جمهوری ایشان بود. اعضای جماعه العلماء همه از نجفی ها بودند. کربلایی ها هم مستقلاً برای خود جماعت هایی را راه انداخته بودند و بیشتر با آقای منتظری و سید مهدی هاشمی سر و کار داشتند. آقا دیدند این شیوه مناسبی نیست و پیشنهاد کردند مجلسی به نام مجلس اعلا تشکیل شود. جنگ هم شروع شده بود و ضرورت ایجاب می کرد که یک مجلس درست و حسابی تشکیل شود که همه اینها را در خود جمع کند. در واقع پیشنهاد مجلس اعلا را ایشان دادند و از همه ما که بیشترمان در قم بودیم، دعوت کردند، به بنده هم مستقیم زنگ زدند.
تا قبل از آن با ایشان سلام و علیک داشتیم، ولی نه زیاد. یکی یکی افراد را دعوت کردند و خدمتشان رفتیم. از بعضی آقایان کربلایی هم دعوت کرده بودند شیخ دیگری هم بود که فوت کرده است. او هم عده ای از کربلایی ها را تحت عنوان العمل الاسلامی جمع کرده بود. مقام معظم رهبری همه را در مجلس اعلا جمع کرد و در اولین جلسه بحث های مفصلی هم شد، بعضی ها موافق و برخی مخالف بودند. ایشان گفت که «من از طرف امام مسئول هستم.» خلاصه ایشان این تشکیلات را ایجاد و اساسنامه ای را تنظیم کرد و از ما خواست بنشینیم و درباره آن بحث و آن را تنظیم و تکمیل کنیم و خدمت ایشان بدهیم. ما هم این کار را کردیم. البته آقای حکیم محور بود. دو سه نفر کربلایی و بقیه نجفی بودند. بنا شد یکی از عالمان اهل سنت هم باشد که از اهالی کرد دعوت شد…»
در این برهه نیز اینجانب به نحوی بویژه در مسئله نشریات با ایشان و مجلس اعلا، همکاری داشتم…
ریاست قوه قضائیه
… پس از انتصاب آیت الله شاهرودی به ریاست قوه قضائیه که به قول ایشان «ویرانه ای را تحویل» گرفته بود به دیدارشان در محل قوه رفتم. مانند همیشه دیداری صمیمانه و دوستانه بود که همراه با اعتراض حقیر شد! که چرا ریاست قوه قضائیه و در واقع کاری اجرائی قبول کرده اند و گفتم: شما باید در حوزه علمیه قم می ماندید و حوزه را سیراب می کردید و قضاتی را تربیت و تحویل جامعه و قوه قضائیه می دادید، بدون آنکه خود مسئولیت اصلاح و ترمیم ویرانه ای را به عهده بگیرید و من می ترسم که در این کار موفق نشوید و بعدها، دیگران بیایند و با تعبیر مشابهی قوه را از شما تحویل بگیرند و افزودم که حتماً باید حوزه را از لحاظ علمی غنی تر می ساختید و با نشر رساله عملیه با صلاحیتی که دارید، مسئولیت مرجعیت آینده را هم می پذیرفتید؟ و...
… آیت الله شاهرودی، با لبخندی ملیح، همه حرف های مرا گوش داد و در آخر گفت: اگر اجازه می دهید من هم توضیحی بدهم؟ گفتم بفرمایید!؛ گفتند:
ما درس و بحث را از آغاز برای این منظور آغاز کردیم که خدمتی به مردم و جامعه بتوانیم انجام دهیم… و هم اکنون که موقعیتی برای احقاق حقوق عامه مردم پیش آمده، من نمی توانستم به بهانه اینکه حوزه را باید غنی تر بسازم، از مسئولیت کنار بروم. البته من از حوزه قم منقطع نیستم و در تهران هم علاوه بر امور، به بحث های طلبگی، به نوعی دیگر می پردازم.
در مورد مرجعیت و رساله هم بنده با وجود بزرگان قم و نجف، فعلاً صحیح نمی دانم که خود را مطرح کنم و اگر هدف خدمت و مردم و جامعه است، در هر محلی و مکانی می توان اقدام کرد وگرنه با وجود اعاظم، انسان خود را نباید محدود کند و کاری انجام ندهد به امید اینکه روزی روزگاری به مرجعیت برسد. به هر حال من هدفم خدمت بوده و دنبال عناوین موهوم موقعیت حوزوی و غیره نیستم. دعا کنید خداوند توفیق دهد تا در این امر موفق شوم…
… ـ پس از این توضیحات با وارد شدن یکی از قضات به دفتر ایشان که گویا وقت قبلی داشته و من بیش از وقت تعیین شده، نشسته بودم، خداحافظی کردم ولی توضیحات ایشان مرا قانع نکرد و همچنان معتقد بودم که آیت الله شاهرودی با آن پشتوانه عظیم فقهی و علمی می بایست در قم یا نجف می ماند و همانطور که امام خمینی رحمه الله علیه، در آغاز انقلاب با شناختی که از ایشان و از دوران اقامت در نجف داشت، به ایشان توصیه کرده بودند: «تدریس در حوزه علمیه قم را بر هر کاری ترجیح دهد و به تربیت طلاب مستعد در زمینه های علمی و اخلاقی بپردازد.»
و البته ایشان پس از پایان دوران مسئولیت در قوه قضائیه به «قم» بازگشت و به تدریس و تألیف و تحقیق و تربیت طلاب، ادامه داد و در همین مرحله به پایه گذاری مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی پرداخت که به پیشنهاد آیت الله خامنه ای انجام گرفت. معظم له در حکمی، خطاب به آیت الله شاهرودی، در این رابطه، چنین می نویسند:
«… جناب عالی را که چهره درخشانی در علم و عمل بوده و بحمدالله از مقام والایی در فقه و علوم مرتبط با آن برخوردارید برای انجام این اقدام بزرگ شایسته دانسته و مسئولیت ایجاد و اداره مؤسسه ای برای تهیه این دائره المعارف را به جناب عالی محول می کنم.»
و البته اقدام آیت الله هاشمی با توجه به تفوقی که در این علوم داشت، در انجام این امر بزرگ با موفقیت همراه بود و آثار منتشرشده از این مؤسسه در زمینه های مختلف، از جمله تألیفات خود آیت الله هاشمی، می تواند نشان دهنده بخشی از این موفقیت باشد و به عنوان آثاری ماندگار، در حوزه های علمیه، مورد استفاده قرار گیرد.
آثار علمی
فهرست بعضی از آثار علمی ـ فقهی و اصولی ـ منتشر شده ایشان عبارتند از:
۱ـ کتاب الخمس (۲جلد) ۲ـ کتاب الاجاره (۲جلد) ۳ـ کتاب الزکات (۴جلد) ۴ـ کتاب الحجّ (۳جلد) ۵ـ بحوث - فی علم الاصول (۷جلد) (این مجموعه در واقع تقریرات درس های اصول شهید آیت الله سید محمدباقر صدر است) ۶ـ الصراط (اجوبه الاستفتائات) ۷ـ صحیفه عدالت (۸جلد) ۸ ـ قرائات فقهیه معاصره (۲جلد) ۹ـ مقالات فقهیه: (قاعده فراغ و تجاوز، حکومت اسلامی، جهان بینی اسلامی و…) ۱۰ـ بحث هایی پیرامون اصول فقه و… آثار دیگر…
این تألیفات و آثار علمی گرانبها می تواند نشان دهنده عمق بینش علمی آیت الله شاهرودی در مسائل فقهی و اصولی باشد که البته اغلب آنها تکرار مکررات نیستند و بلکه همراه با نوآوری هایی تألیف شده اند که مسئله «نقش زمان و مکان» را در خود ملحوظ داشته‌اند…
دائره المعارف فقهی
اشاره شد که یکی دیگر از اقدامات علمی ماندگار ایشان در حوزه علمیه قم، اشراف بر تألیف یک موسوعه یا دائره المعارف فقهی است که از سال ۱۳۶۹ پس از پیشنهاد آیت الله خامنه ای در قم آغاز نمود… علمای اهل سنت در این راستا موسوعه ها یا دائره المعارف های متعدد فقهی تألیف و منتشر ساخته اند که در آن ها از مطالب فقه شیعی خبری نیست. مثلاً در مصر، علمای محترم الازهر دائره المعارف قطور و چند ده جلدی تحت عنوان: «موسوعه فقه جمال عبدالناصر»! منتشر ساخته اند (اینجانب در مدت اقامت در قاهره، به بعضی از علما محترم الازهر گفتم که یک موسوعه ارزشمند فقهی نمی بایست به نام یک رئیس حکومت نام‌گذاری می شد که پاسخ دادند چون هزینه تألیف و چاپ و نشر آن را وزارت اوقاف می پرداخت، وزیر مربوطه پیشنهاد کرده بود که این نام انتخاب شود، ولی حق با شما است و بهتر بود که از یک نام کلی و گویا استفاده می شد.)... علاوه بر موسوعه فوق که من بعضی از مجلدات اخیر آن را از «قاهره» به آیت الله شاهرودی فرستادم، موسوعه معروف «الفقه علی المذاهب الاربعه» هم با تجدیدنظر و اضافات، از طرف مجمع البحوث الاسلامیه منتشر گردیده که باز از آراء «مذهب خامس»ـ شیعی‌ـ در آن خبری نیست... موسوعه فقهی دیگری نیز توسط وزارت اوقاف کویت تنظیم و در ۱۵ جلد قطور انتشار یافت که آن هم خالی از آراء فقهی شیعه بود…
آیت الله شاهرودی با اطلاعات وسیعی که در این باره داشت، به گفته خود، نخست همه دائره المعارف های فقهی چاپ شده در بلاد عربی و اسلامی را جمع آوری کردند تا ببینند نوع کار آنها چگونه بوده و مدخل ها را چطور انتخاب کرده اند؟ و پس از ارزیابی آنها و تماس با علمای بلاد، شیوه نامه ای کامل برای تدوین دائره المعارف آماده نموده و چاپ نمودند و برای همه کتب فقهی شیعه از جمله تألیفات شیخ طوسی و جواهر «معجم» درست کردند و سپس موسوعه را به صورت الفبایی تنظیم نمودند که استفاده از آن بسیار آسان‌تر است… این موسوعه در واقع می تواند عظمت و موقعیت ممتاز فقه شیعی را به همه بزرگان عالم نشان دهد.
این موسوعه که محصول تلاش و کوشش آیت الله شاهرودی و همکاران علمی ایشان است در واقع یک اثر جاودانه و بی نظیر، در حوزه های علمیه ماندگار خواهد بود.
شخصیت نمونه
آیت الله شاهرودی به قول استادش شهید آیت الله صدر، دارای نبوغ ذاتی و استعدادی خاص در درک و فهم اصول و مبانی فقهی، فکری اسلامی بود و به همین دلیل در سن پایین‌تر از سی سالگی، به درجه اجتهاد رسید و نایل به دریافت اجازه اجتهاد از استادش شهید آیت الله صدر گردید:
«… فرزند ارجمند ما حجت الاسلام و المسلمین سید محمود هاشمی دامت برکاته، بخشی از عمر خود را صرف آموزش فقه و اصول و علوم شریعت نمود و به یاری خداوند به درجه اجتهاد رسید و اکنون از جمله مجتهدانی است که امید اسلام و مسلمین به شمار می روند. او در امور حسبیه از این جانب وکالت دارد و نظر او نظر من است… از خداوند سبحان مسئلت دارم که ایشان را به عنوان ذخیره ای برای شریعت اسلام حفظ فرماید…».
این اجازه نامه در واقع نشان دهنده موقعیت علمی و عملی آیت الله شاهرودی در راستای اهداف ارزشمند مکتب اسلام است و در همین راستا بود که او در «مسجد هندی» نجف اشرف در دوران بزرگانی چون آیت الله خوئی و آیت الله صدر، خود به تدریس خارج فقه اشتغال یافت…
تربیت علمی معنوی آیت الله شاهرودی در مکتب آیت الله صدر، عامل اصلی و مبنای ارزشی روش و منش وی در فعالیت ها و اقدامات و تلاش های علمی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و… بود و روی همین اصل، ما در دوران فعالیت های ایشان چه در رابطه با مسائل عراق و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و چه در امور مربوط به انتصاب ایشان به مقامات خاص و مهم در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تبلور و نمایش معنویت درونی و روش اخلاقی بود و هیچگونه تظاهر و تفاخری، در هیچ زمینه از ایشان ندیدیم و همواره، فروتنانه به وظایف خود طبق موازین شرعی عمل می کرد و هیچ وقت ادعایی ویژه که نمودار برتری جویی و تفوق طبعی باشد، از او شنیده نشد و در طول چهل سال زندگی اجتماعی، سیاسی در ایران هرگز ولو برای یکبار روش معنوی را زیر پا نگذاشت و برای خود مزیتی بیشتر از دیگران قائل نشد و متواضعانه با همگان خوش رفتاری نمود و از کارهای مثبت بسیاری که در دوران زندگی خود از او به یادگار مانده بود، خود سخنی به میان نیاورد و حتی در مقابل مخالفان نیز از خود عکس العمل منفی نشان نداد و اگر اختلاف نظری با یکی از مسئولین داشت‌ـ که امری طبیعی است‌ـ آن را «رسانه ای» نکرد و مثلاً با رئیس جمهوری وقت در تلویزیون و یا مطبوعات، به مقابله برنخاست و در واقع نماد و مظهر کامل تبلور یک شخصیت نمونه و برجسته در تراز حکومت اسلامی بود.
آیت الله شاهرودی حتی در موقع حمله ناجوانمردانه بعضی از «مرضای مجلس» که مانند ملحدی در شبکه بی بی سی خبیث که او را «عراقی» و یا «نجفی» نامیدند، بجای مقابله به مثل، فقط به ارائه شناسنامه خود در مجلس، توسط یکی از نمایندگان که در کنسولگری ایران در «کربلا» صادر شده بود، اکتفا نمود و بغض و کینه ای هم از کسانی که مصداق واقعی «فی قلوبهم مرض» بودند، به دل نگرفت…
او حتی برای یکبار هم از شهادت سه برادرش، توسط بعثی ها در عراق، بهره برداری شخصی نکرد و با آرامش کامل و اعتدالی اسلامی به سخنان همگان گوش فرا داد و به آنچه که می توانست در مسیر احقاق حقوق عامه مردم انجام دهد، اقدام کرد.
آیت الله شاهرودی حتی موقعیت علمی ـ فقهی خود را به رخ احدی نکشید؛ و با استفاده از اجتهاد نوگرایانه، در تعدیل بعضی از احکام کوشید و در این راستا با تکیه بر عنصر «زمان و مکان» که مورد عنایت امام خمینی هم بود، توانست حکم «سنگسار» را در قوه قضائیه به «تعلیق» درآورد و همیشه قضات محترم را به رعایت «مرّ قانون» و اتخاذ روش رفق و مدارا، دعوت کرد و حتی برای رسیدگی به شکایت کسانی که از حکم بعضی قضات، شکوه داشتند، خود روزی را برای رسیدگی مستقیم به این شکایات اختصاص داد و پرونده های مربوطه را بررسی می کرد تا حقی از کسی در دستگاه قضا، ضایع نشده باشد.در یک کلام: آیت الله شاهرودی در علم و تقوی، فقاهت و سیاست یک عنصر برجسته و بی نظیر بود و می توان با قاطعیت و بدون هیچگونه تردیدی باور داشت و اعلام نمود که آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی یک نماد و شخصیت نمونه در تراز حکومت اسلامی و یک تربیت شده کامل مکتب اسلام و محصولی بی همتا از «انقلاب اسلامی» به شمار می رفت و ای کاش که روش و منش او الگویی برای همه مسئولین و همه طلاب حوزه های علمیه باشد. آمین یا رب العالمین. (1)
در بیمارستان!
… برای انجام یک عمل جراحی، در «بیمارستان دی» تهران بستری بودم که روزی سر و صدای زیاد رفت و آمد به گوش رسید! از اطاق خود بیرون آمدم. رفت و آمدها و وضع بیمارستان نشان می داد که یکی از شخصیت ها در بیمارستان بستری شده است… از پرستاران پرسیدم چه خبر است؟ گفتند: آیت الله شاهرودی بستری شده است… بلافاصله با همان لباس! بیمارستان به سوی اطاق ایشان رفتم... محافظین اجازه ندادند! گفتم به سید بگویید رفیق نجف و بیروت! آمده است… فرزند محترم و برومندشان بیرون آمد و بلافاصله رخصت داده شد که داخل اطاق شوم… در همین زمان جناب آقای دکتر علی لاریجانی ریاست محترم مجلس شورای اسلامی و دو سه نفر از علما تهران هم برای عیادت ایشان رسیدند که همگی به گرمی با استقبال ایشان که به وضوح ضعیف به نظر می رسید، روبرو شدند.
آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، دکتر علی لاریجانی، سید هادی خسروشاهی (در لباس بیمارستانی!)
آیت الله شاهرودی در پاسخ سؤال آقای دکتر لاریجانی گفت: دو روزی است که تب و لرز شدیدی همراه با بهم خوردن دستگاه گوارش عارض شده که دوستان گفتند در بیمارستان بستری شوم…
و گویا همان عوارض، علائمی از بیماری اصلی بوده که متأسفانه به موقع تشخیص داده نشد و ایشان را مدتی طولانی، دچار عوارض نامطلوبی کرد و علیرغم مداوا در داخل و خارج، سرانجام در نیمه شب ۳ دی ماه ۱۳۹۷ به رحمت حق پیوست و دوستان و علاقه مندان را در غم جانکاه، تنها گذاشت و جامعه علمی و حوزه های علمیه قم از فیوضات بی شمار ایشان محروم گردید…
رحمه الله و اسکنه فی جنته الخاص لعباده
-------------------------------------------------------------------------
1. دوره ده ساله ریاست بر قوه قضاییه و اصلاحات در دستگاه قضا؛ آیت الله هاشمی شاهرودی در دو دوره متوالی به مدت 10 سال از سال های 78 تا 88 ریاست قوه قضاییه را به عهده داشت. این جمله او در زمان تحویل گرفتن سکان دستگاه قضا معروف است که گفته بود «ویرانه ای را تحویل گرفته ام». احیای دادسراها یکی از مهم ترین برنامه هایی بود که او برای اصلاح دستگاه قضایی انجام داد. چرا که حذف دادسراها از سیستم قضایی ایران با این استدلال که در بدو اسلام سیستم دادسرا جایگاهی نداشت به یکی از اولویت های اصلی او در بدو ورودش به قوه قضاییه تبدیل شده بود. این قوه در زمان ریاست آیت الله هاشمی شاهرودی شاهد تحولات ریشه ای دیگری هم بود که می توان به لایحه احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی، لایحه حمایت خانواده؟ لایحه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان، لایحه پیشگیری از وقوع جرم، اصلاح برخی قوانین و تدوین قانون جدید مجازات اسلامی، تصویب آئین دادرسی مدنی، اعمال سیاست زندان زدایی، کیفرزدایی از قوانین، افزایش چشمگیر وکلای دادگستری، گسترش روابط میان قوای قضائیه کشورهای اسلامی اشاره کرد. (ایران/ 4/10/97)
