آیت الله حاج شیخ حسین گوگانی، همزمان اقامه نماز جماعت در «مسجد کلکته چی» ـ واقع در راسته کوچه ـ  را پذیرفت و شب‌ها پس از نماز، جلسات درس تفسیر برای استفاده عموم برگزار کرد که یکی از علاقمندان شرکت در آن جلسات، اینجانب بودم، چرا که قبل از ایشان، مرحوم آیت الله حاج شیخ حسین شنبه غازانی که او هم از فارغ التحصیلان مکتب نجف بود، در همان مسجد، شب‌ها دروس تفسیر برای عموم برگزار می‌کرد و من مشتاقانه در آن جلسات حضور می‌یافتم.

در آن برهه از زمان، در کلان شهر تبریز، جلسات تفسیری رسمی و مستمر وجود نداشت و یا محدود به یکی دو جلسه می‌شد که معروف ترین آن، جلسات حاج شیخ حسین شنبه غازانی بود...

 

پس از فوت ایشان، آیت الله حاج شیخ حسین گوگانی آن جلسات را استمرار بخشید و علاقمندان بسیاری از طلاب و مردم دیگر در آن جلسات حضور می‌یافتند.

 

حضور اینجانب درآن جلسات و گاهی «اشکال طلبگی» در بیانات تفسیری ایشان، موجب آشنایی و بعد دوستی و رفاقت گردید... و این دوستی که به «اخوت» تبدیل شده بود، بیش از نیم قرن و تا آخرین دوران حیات ایشان، صمیمانه ادامه یافت...
 
موقعیت علمی

آیت الله حاج شیخ حسین گوگانی، به هنگام اقامت در حوزه قم و نجف اشرف، از محضر بزرگانی چون علامه طباطبایی و آیت الله سید محسن حکیم اجازات و تأییداتی دریافت نمود که نشان دهنده مقام و موقعیت علمی او است.

استاد بزرگوار ما، مرحوم علامه طباطبایی، در نامه ای، که اینجانب آن را در آخرین مجلد از «مجموعه آثار علامه» ـ صفحه 99 کتاب سیر و سلوک سبز ـ نقل کرده ام، تجلیل به سزایی از ایشان به عمل می‌آورد که بعدها، من کپی آن را برای نقل و درج در ضمن «مجموعه آثار» علامه از ایشان اخذ کردم که متن آن گویای اهمیت محتوا تواند بود.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

و له الحمد و علی نبیه و آله افضل السّلام
جناب مستطاب فخر العلماء المحققین و زبدة الفضلاء المدقّقین، دانشمند معظم آقای آقا شیخ حسین گوگانی دامت افاضاته، سال‌ها در بحث‌های مختلف این جانب و مخصوصاً فلسفه و اصول، حضور به هم رسانیده و در اثر لیاقت ذاتی که داشتند و جدیّت کافی که به کار بردند ـ بحمدالله سبحانه ـ بهره وافر از علم و فضل را داشته، مفخری از مفاخر دانش و بینش گردیده‌اند.
البته بر طالبین حقایق دینی و محصلین مقاصد علمی است که از فیوضات علمی جناب معظم له استفاده نمایند و از بیانات عالیه ایشان بهره مند گردند. «و من یعظم شعائر الله فانها من تقوی القلوب.»

11 جمادی الاولی 1381
محمد حسین طباطبایی

 

تهران ـ شماره 306 ـ وسیله ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور
محضر مبارک آیت الله العظمی آقای خمینی مرجع عالیقدر تقلید
رونوشت:‌ حضرت آیت الله محلاتی
رونوشت: حضرت آیت الله قمی دامت برکاتهم
روحانیون شهرستان‌های ایران پس از تقدیم سلام به جناب عالی و ابراز تأثر از پیشامدهای ناگوار و اهانت به مقام شامخ روحانیت و مرجعیت برای اظهار همدردی و پشتیبانی از هدف مقدس روحانیت از شهرستان‌ها به تهران حرکت نموده،‌ استخلاص حضرتعالی و کلیه محبوسین حوادث اخیر و موفقیت شما را برای اعلای کلمه اسلام از خداوند متعال خواستاریم.
الحاج بحر العلوم الرشتی ـ  الحاج سید محمود ضیابری الرشتی ـ حسین الموسوی الخادمی اصفهانی ـ علی ابن ابراهیم همدانی ـ مرتضی الحائری ـ روح الله کمالوند ـ حاج سید حسین رودباری رشتی ـ الاحقر علی اصغر صالحی کرمانی ـ نصرالله الموسوی بنی صدر همدانی ـ الاحقر عبدالله مجتهدی تبریزی ـ محمود علوی شیرازی ـ الاحقر سید یوسف الهاشمی تبریزی ـ الاحقر عبدالرسول قائمی آبادانی ـ الاحقر عبدالجواد همایونشهری ـ حسن الحسینی الیزدی الشیرازی ـ محمدجعفر طاهری شیرازی ـ الاحقر علی آقا یقطینی شیرازی ـ الاحقر سید احمد خسروشاهی تبریزی ـ محمد حسن النجفی الرفسنجانی ـ الاحقر محمد الموسوی الشمس آبادی اصفهانی ـ محمد‌هاشمیان ـ الاحقر حسین گوگانی تبریزی ـ الاحقر الفانی محمدتقی مراغه ای ـ الاحقر سید احمد پیشوا کازرونی ـ الاحقر السید عبدالله موسوی شبستری ـ الاحقر رفیع مدرس تبریزی بستان آبادی ـ الاحقر محمد الصدوق الیزدی ـ الاحقر احمد امینی مراغه ای ـ العبد مجتبی العراقی ـ سید مهدی یثربی کاشانی ـ حسینعلی منتظری نجف آبادی ـ ابراهیم امینی نجف آبادی.

 

... و در جریان نهضت، پس از دستگیری آیت الله سید احمد خسروشاهی، آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، آیت الله سید مهدی دروازه ای و انتقال آنها به زندان «قزل قلعه» تهران، وقتی به سراغ آیت الله گوگانی می‌روند، ‌او از درب دیگر منزل که به کوچه دیگری باز می‌شد خارج می‌شود و شبانه با اتوبوس، عازم تهران می‌گردد و در این شهر، در کنار روحانیت مبارز مرکز قرار می‌گیرد و به موازات آن به تدریس در مراکز فرهنگی، به ویژه «مدرسه شیخ عبدالحسین» ـ واقع در بازار تهران ـ اشتغال می‌یابد... و در مراحل بعد با تدریس در دانشگاه‌ها، خدمات فرهنگی را ادامه می‌دهد.

... در این دوران، سفرهای متعددی همراه ایشان به بعضی از کشورهای اسلامی و اروپایی از جمله: ترکیه، بلغارستان، اطریش، آلمان، فرانسه، انگلیس و... داشتیم که به دعوت بعضی از انجمن‌های اسلامی دانشجویان در نشست‌ها و همایش‌های آنها شرکت داشتیم و آیت الله گوگانی هم به ایراد سخنرانی و پاسخگویی به پرسش‌های حضار و دانشجویان می‌پرداخت. در یکی از سفرها به ترکیه، که به دعوت آقای رجب طیب اردوغان، برای حضور در سمینار علامه اقبال لاهوری به استانبول رفته بودیم، آیت الله گوگانی یکی از سخنرانان اجلاس بود... آقای رجب طیب اردوغان که در آن ایام شهردار استانبول بود، برخورد محترمانه ای با ما داشت و از اینکه در آن سمینار شرکت کرده ایم از ما تشکر نمود. (گزارش این سفر و متن سخنرانی اینجانب در سالیانی قبل، در روزنامه اطلاعات منتشر شده است).

 

در سفر دیگری که همزمان با هفته وحدت بود، چندین مجله و روزنامه با ایشان و اینجانب مصاحبه به عمل آوردند که مصاحبه مشروح ایشان با برادر ارجمندمان «نورالدین شیرین» در روزنامه «الاتحاد» با عنوان: «عاملان اختلاف بین مسلمانان، خائن هستند» منتشر گردید. در ضمن آن مصاحبه آمده است:‌

«وحدت بین مسلمین، به مفهوم ادغام شیعه و سنی در یکدیگر نیست بلکه وحدت به معنی آشنایی برادران سنی و شیعه از افکار و عقاید و اجتهادات یکدیگر است تا با شناخت دقیق، به مخالفت با یکدیگر نپردازند و در مقابل دشمنان بتوانند استقامت داشته باشند...»

 

عنوان مصاحبه در صفحه اول و بقیه مطالب در صفحه 15 روزنامه درج و منتشر شده است.

نورالدین شیرین مصاحبه مبسوطی هم با اینجانب درباره حرکت‌های اسلامی معاصر در جهان اسلام به عمل آورد و در همان روزنامه در یک صفحه کامل منتشر ساخت... و متأسفانه همان ایام او به علت فعالیت‌های وحدت طلبانه، با توطئه دشمنان بازداشت شد و پس از یک محکمه قلابی به پنج سال زندان محکوم گردید... و به زندان رفت...

تبعید به تبریز!

خاطره شیرینی از دوران مبارزات هست که نقل آن بی مناسبت نیست:

پس از دستگیری امام خمینی و انتقال ایشان به زندانی در تهران، طبق تصمیم مراجع عام قم و مشهد و حضور آنان در تهران برای دفاع از امام خمینی در مقابل رژیم، علمای بلاد هم،‌ از سراسر ایران بنا به دعوت مراجع، به تهران آمدند.

از تبریز هم آیت الله حاج میرزا عبدالله مجتهدی، آیت الله سید احمد خسروشاهی، آیت الله سید یوسف حکم آبادی، آیت الله شیخ حسین گوگانی و آیت الله شیخ حسین اهری و آیت الله سید مهدی دروازه ای، همانطور که در تلگرافشان آمده، به تهران آمدند و در اجتماعات «باغ ملک» حضرت عبدالعظیم، شرکت نمودند...

روزی در یکی از اطاق‌های باغ ملک با عده ای از علماء نشسته بودیم که سرهنگ رحمانی، رئیس ساواک شهر ری، بدون سلام و مراعات ادب ظاهری، وارد اطاق شد و گفت: دستور است که آقایان باغ ملک و یا اقامت در شهر ری را ترک کنند و به شهرهای خود برگردند... علمای بزرگسالی در جلسه حضور داشتند و سکوت کردند. من گفتم: جناب سرهنگ! این دستور را کی داده است؟ گفت: تیمسار ریاست کل سازمان امنیت! من گفتم ما بنا به دستور مراجع عظام به اینجا آمده ایم و فقط با دستور آنان این منطقه را ترک می‌کنیم! با عصبانیت گفت: نتیجه این سخن را خواهید دید! و از اطاق خارج شد... یکی از علمای محترم ـ رحمه الله ـ به من گفت: شما تند صحبت کردید! گفتم: ولی هیچ یک از آقایان در مقابل اخطار وی حرفی نزدند و من هم حرف درستی زدم مگر علما به دستور تیمسار ریاست ساواک به اینجا آمده اند که به دستور ایشان برگردند؟

... غروب همان روز نماز جماعت در فضای باز باغ ملک با شرکت همه علماء و طلاب برگزار شد... پس از نماز و طبق معمول، همه و به تدریج از باغ خارج شدند... تا به محل اقامت خود بروند... من هم با آیت الله حاج شیخ حسین گوگانی و آیت الله سید مهدی دروازه ای، از باغ خارج شدیم... که ناگهان معلوم شد هر کسی که از باغ خارج شده بازداشت و به محل ساواک شهر ری منتقل شده است و ما هم راه برگشتی نداشتیم و توسط مأمورین ساواک بازداشت و با یک جیپ ارتشی به محل ساواک شهر ری انتقال یافتیم... از آنجا روشن شد که همه علماء بلاد و طلاب دستگیر و در آنجا به سر می‌برند...

پس از یکی  دو ساعت که ظاهراً تعداد بازداشتی‌ها تکمیل شده بود، سرهنگ رحمانی با قیافه ای عبوس و خشن وارد شد و گفت: همه آقایان امشب به شهرهای خودشان اعزام می‌شوند...  بعد خطاب به من گفت:‌ حالا حاضر نیستید که به دستور تیمسار عمل کنید؟... من پاسخی ندادم. اخوی ما آیت الله سید احمد خسروشاهی که تصور کرد همه گرفتاری‌ها، از برخورد من با رئیس ساواک شهر ری ناشی شده است گفت: آقا ایشان اخوی من است و قصد سوئی نداشته و شما نباید عکس العمل نشان دهید! سرهنگ گفت:‌ شما و ایشان و همه آقایان، هر کی می‌خواهد باشید ولی دستور است که به شهرهای خود بازگردانده شوید... و بعد، به تدریج همه را به بیرون بردند و سوار ماشین‌های مختلف، به شهرهای خودشان فرستادند.

نوبت ما که رسید، همه آقایانی را که از تبریز آمده بودند، ـ به غیر از آیت الله مجتهدی که آن شب در باغ ملک حضور نداشت و بازداشت نشده بود ـ با دو ماشین سواری همراه چند مأمور مسلح شبانه به سوی تبریز رهسپار ساختند! در نزدیکی‌های قزوین که برای خوردن شام یا چایی پیاده شدیم، مأمورین در کناری ایستادند و به ماها می‌گفتند که زودتر آماده شوید و ما در اینجا منتظر هستیم...

در داخل «قهوه خانه» اخوی پرسید که این‌ها شبانه ما را به کجا می‌برند؟ آیت الله گوگانی به شوخی گفت: این‌ها گاهی افراد را شبانه سوار ماشین می‌کنند و به خارج شهر می‌برند و در وسط راه اعدام می‌کنند و بعد اعلام می‌کنند که در حین فرار کشته شدند!! و یا به نقاط دوردست تبعید می‌کنند!

اخوی که آماده شنیدن این چنین حرفی نبود، ناراحت شد و از حاج شیخ پرسید که شما از کجا این حرف را شنیده اید؟ حاج شیخ با قیافه ای جدی گفت: عملکرد این‌ها این نکته را ثابت کرده است و شواهد زیادی دارد! شبانه یا اعدام می‌کنند یا تبعید! آیت الله دروازه ای با خنده گفت: آقا! ایشان شوخی می‌کنند، مگر می‌شود شش نفر عالم تبریز را بگیرند و بعد در بیابان بکشند؟... اخوی که از شوخی حاج شیخ عصبانی شده بود با پرخاش گفت: آقا شما دیگر تا تبریز حق ندارید حرف بزنید...

وقتی همگی خندیدیم، اخوی کمی آرام گرفت ولی تا تبریز، با حاج شیخ حرف نزد!

در تبریز که پیاده شدیم، حاج شیخ جلو آمد و از شوخی بی موقع خود عذرخواهی کرد و باز به شوخی گفت: آقا دیدید که ما را شبانه تبعید کردند؟ و خداحافظی به عمل آمد! و بدین ترتیب ماها که از تبریز آمده ایم، به تبریز تبعید شدیم!

توطئه ای زشت...

... در جریان مبارزه، بعضی از عناصر فرصت طلب، برای سرکوب عناصر تأثیرگذار در فعالیت‌های نهضتی، به توطئه‌های بیشرمانه ای علیه آن شخصیت‌ها دست زدند که بی تردید اقدامی ضد انسانی، غیراخلاقی، نامشروع و بیشرمانه بود...

یکی از این اقدامات در مورد مرحوم آیت الله حاج سید‌هادی خسروشاهی (مدیریت محترم مدرسه شیخ عبدالحسین) و آیت الله حاج شیخ حسین گوگانی بود که با نشر یک آگهی تبریک! تاجگذاری شاه!، در روزنامه «اطلاعات» شماره 12420 مورخ 4 آبان و به امضای جعلی آن دو بزرگوار به عمل آمد... که متن آن چنین بود:‌

پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایونی خدالله ملکه و سلطانه
اسلامیان پناها تقارن زمانی تاج گذاری شهریار عظیم الشأن شاهنشاه آریامهر محمدرضا شاه پهلوی را با تاجگذاری خاتم انبیا حضرت محمد ابن عبدالله صلی الله علیه و آله و سلم یعنی عید بزرگ مبعث و روزی که منجی عالم بشریت تاج نبوت و رسالت به فرق مقدس خود نهاد به فال نیک گرفته و از درگاه حق جل و علا مسئلت دارد که برکات و فیوضات این تاجگذاری فرخنده مسعود را شامل حال قاطبه مسلمانان جهان خاصه ایرانیان فرموده و وجود مقدس اعلیحضرت شهریاری را از کافه مکاره دهر مصون و محفوظ و خاندان جلیل سلطنتی را مشمول عنایات لایزالی خود بفرماید عواطف و ادعیه بی شائبه ملل مسلمان جهان خاصه ایرانیان را در این جشن و سرور بزرگ ایرانی و اسلامی با یک بیت عربی تقدیم حضور مبارک می‌نماییم.
بقیت بقاء الدهر یا کهف اهله   و هذا دعاء للبریة شامل

از طرف مدرسین و هیئت مدیره و محصلین مدرسه شیخ عبدالحسین
الاحقر حاج سید‌هادی خسروشاهی ـ الاحقر حاج شیخ حسین گوگانی

 

... من به علت تشابه اسمی با مرحوم آیت الله حاج سید‌هادی خسروشاهی، پی گیر موضوع بودم و سرانجام آیت الله خسروشاهی، کپی دستخط جاعل و ناشر این آگهی کذب را که در آن به جرم خود اعتراف و نوعی عذرخواهی نموده بود، به من دادند که متن آن چنین بود:‌

«به اطلاع عموم می‌رساند ـ قضیه که خطاب به اوقاف چند سال قبل از طرف آیت الله آقای خسروشاهی به عنوان تبریک تاج گذاری بوده معظم له ابداً اطلاعی از آن قضیه ندارند و آن نوشته به تحریک بعضی از مغرضین با اطلاع اینجانب بوده است. و الله علی ما اقول وکیل -  الاحقر سید صادق شریعتمداری»

 

این تکذیبیه مکتوب پس از عذرخواهی شفاهی وی از آیت الله خسروشاهی و آیت الله گوگانی و عدم قبول آن از طرف آن دو بزرگوار،‌ صادر شد و به طور محدودی در بین خواص انتشار یافت و همانطور که اشاره کردم، نسخه ای از آن را آیت الله خسروشاهی به اینجانب دادند که تصویر اصل دستخط، در ادامه می‌آید:

و آیت الله گوگانی هم در یک مکتوب ماجرای توطئه را چنین توضیح می دهد:‌