ويژه نامه

يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه
يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه

تبليغات

مروري بر كارنامه علمي و عملي شهيد آيت الله قاضي طباطبائي (بخش دوم)

نوع خاطره : شخصيت هاي داخلي ,
راوي : استاد سيد هادي خسروشاهي
منبع : مجله شاهد ياران

نقش آیت‌الله اخوی شما و آیت‌الله قاضی طباطبائی در پیشبرد اهداف نهضت مراجع چگونه بود؟
 البته در آن دوران،‌كسی به دنبال «نقش یابی»! و یا «سهم خواهی»‌! نبود و همه، اعم از مراجع و علماء و مردم عادی و فرهیختگان، همه و همه، به دنبال پیگیری هدف و اصلاح امور بودند... و راز پیشبرد اهداف هم در همین نقطه: «خلوص نیت» و «اخلاص و در عمل» نهفته بود. به هرحال هر دو بزرگوار در آماده‌سازی مردم، با سخنرانی‌های مكرر در مساجد خود و نشر اعلامیه‌ها، نقش خاص خود را داشتند. نقل یك گزارش از رئیس ساواك تبریز می‌تواند چگونگی این نقش را نشان دهد. سرتیپ مهرداد، رئیس ساواك آذربایجان شرقی، این گزارش را در مورد دستگیری علما و وعاظ به مركز ارسال داشته است. لحن گزارش، موقعیت و اهمیت مرحوم قاضی و مرحوم اخوی را در مبارزه نشان می‌دهد: (متن گزارش رئیس ساواک درباره علمای تبریز در فایل pdf ضمیمه مقاله میباشد.)

«مدیریت كل اداره سوم
متمنی است به عرض تیمسار قائم مقام ساواك برسد:
به فرموده تیمسار قائم مقام سازمان اطلاعات و امنیت كشور، با استفاده از دو روز تعطیلات به آذربایجان عزیمت و اینك نتیجه بررسی‌های معموله را ذیلا به استحضار می‌رساند.
1. در نتیجه اقدامات قبلی و پیگیری‌های مداوم‌ آن، اختلافات نسبتا زیادی بین روحانیون طراز اول تبریز به علت تندروی‌های آقایان میرزا محمدعلی قاضی طباطبائی وسید احمد خسروشاهی و چند تن دیگر ایجاد و به‌تدریج معتقد شده‌اند كه سخنرانی‌های دو نفر مذكور كه معمولا روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هر هفته پس از خاتمه نماز جماعت در مساجد شعبان و حاجی میرزا یوسف مجتهدی به عمل می‌آید و ارتباطی با مسائل مذهبی ندارد، بالمال به ضرر جامعه روحانیون منجر خواهد گردید.

2. اكثریت بازرگانان و اصناف كه با توجه به ركود فعلی بازار مایل به ادامه كسب و كار خود در محیط آرام هستند، تا حد زیادی به حقایق امور پی برده و مایل نیستند كه بیش از این تحت تاثیر و تلقینات سوء بعضی از روحانیون قرار گیرند.

3. با كمال تاسف مشاهده گردیده مقامات قضائی لشگر 7 نفر از متهمانی كه در تاریخ 14/7/42 (روز افتتاح مجلسین) به علت تحریك مردم به بستن بازار از طرف شهربانی دستگیر و جهت تعقیب قانونی از طرف ساواك به لشگر معرفی شده بودند، به علت فقد دلیل (یا اینكه دلائل كافی علیه ایشان وجود نداشت) به فاصله یك ساعت آزاد نموده است. این روش مقامات قضائی لشگر كه برخلاف انتظار و رویه قبلی بوده است، تاثیر بسیار سوئی بخشیده و علاوه بر تجری آزاد شدگان، منجر به این گردیده است كه شهربانی تبریز از دستگیری و معرفی سایر متهمین خودداری نماید.

4. مسجد معروف به قلعه‌بیگی كه از طرف شهربانی بسته شده بود و به وعاظ ناراحت اجازه رفتن بالای منبر داده نمی‌شد، مجددا باز و چند نفر از نامبردگان كه سابقه طرد از تبریز و تبعید به مركز را دارند، دوباره به كار خود و تبلیغ مردم مشغول گردیده‌اند.
الف. برای اینكه ادامه سخنرانی‌های میرزا محمدعلی قاضی طباطبائی و سید احمد خسروشاهی و اقدامات چند نفر از روحانیون مخالف و وعاظ ناراحت بالاخره باعث گمراهی مردم و موجب وقوع حوادث نامطلوب خواهد شد، با توجه به نزدیك شدن ماه رمضان، مصلحت منطقه چنین ایجاب می‌نماید كه در درجه اول اشخاص مشروحه زیر به وسیله شهربانی و با پشتیبانی و راهنمائی‌های ساواك دستگیر و به مركز اعزام گردند؛ مشروط به اینكه حداقل به مدت یك سال از مراجعت آنان به آذربایجان قویا جلوگیری شود، در غیر این صورت بدون تردید نتیجه معكوس گرفته خواهد شد.

1. میرزا محمدعلی قاضی طباطبائی.
2. سید احمد خسروشاهی.
3. میرزا محمدعلی انگجی (رئیس كمیته جبهه ملی استان).
4. اشراقی.
5. دروازه‌ای.
6. انزابی.

ب. در صورتی كه پس از دستگیری نامبردگان، باز هم سایرین از اعمال خود دست برندارند، اشخاص مشروحه زیر متعاقبا دستگیر و حداقل به مدت یك سال از منطقه طرد گردند.

1. حاج میرزا عبدالله مجتهدی.
2. ناصرزاده.
3. گوگانی(2)
4. اسحاق (3) اهری.
5. سید جواد هشترودی.
6. بكائی(4)

پ. به احتمال قریب به یقین دستگیری سری اول مخصوصا ردیف 1 و 2 و 3 عكس‌العمل‌هائی ایجاد و حوادث سوئی‌ به بار خواهد آورد. برای جلوگیری از خطرات احتمالی و با توجه به اینكه در جریانات چند ماه اخیر در نتیجه تدابیر متخذه هیچ گونه حادثه سوئی در منطقه رخ نداده است، مقامات استانداری و انتظامی و امنیتی عقیده‌مندند كه به‌محض احساس خطر و به منظور جلوگیری از وقوع حوادث نامطلوب، این اختیار قبلا به استانداری داده شود كه حداكثر به مدت یك هفته حكومت نظامی اعلام و طبق مقررات آن رفتار شود.

ت. به موازات دستگیری سری اول در تبریز و برای اینكه عكس‌العمل‌هائی در سایر نقاط استان نشان داده نشود، اجازه داده شود كه درباره چند نفر از روحانیون مخالف و ناراحت منطقه من‌جمله اردبیل، آذرشهر، اهر به همین منوال اقدام گردد. رئیس سازمان اطلاعات و امنیت آذربایجان شرقی – مهرداد».
با توجه به محتوای این گزارش می‌توان به نقش آیت‌الله اخوی و آیت‌آلله قاضی و دیگر علماء تبریز پی برد!

واكنش‌های علما و مراجع در مورد دستگیری و تبعید علما آذربایجان و در راس آنها اخوی و آیت‌الله قاضی چگونه بود؟
البته واكنش‌ها مختلف بود. بعضی از مراجع مانند آیت‌آلله حكیم- طبق اسناد ساواك- با وساطت خواستار آزادی آقایان بود و بعضی دیگر مانند آیت‌آلله خوئی طی تلگرافی به آقایان، این اقدام دولت را محكوم كردند. علماء تهران و علماء دیگر بلاد نیز طی تلگراف‌هائی اعلام پشتیبانی كردند و عجیب آنكه مرحوم علامه طباطبائی كه كمتر در این قبیل امور دخالت داشت، این بار تلگرافی خطاب به آقایان، به دادستانی فرستاد. متن بعضی از این تلگراف‌ها چنین بود:

وزارت پست و تلگراف و تلفن
نجف تهران 71 ك 85 ت 27
ل ت- تهران حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاجی آقا باقر طباطبائی دامت بركاته.
حضرات حجج‌ اسلام آقای قاضی و آقای خسروشاهی و آقای دروازه‌ای و وعاظ عظام آقایان ناصرزاده و انزابی و سایرین، بازداشت آن جنابان در اثر دفاع از دین مبین حق و عدالت موجب تاثر شدید گردیده، پر واضح است كه تحمل این مشقات منظور نظر ولی‌عصر ارواحنا فداء خواهد بود و لینصرن الله من ینصره ان‌الله لقوی عزیز. ابوالقاسم الموسوی الخوئی
اصل در پرونده م- و – 587 بایگانی است.
در پرونده قاضی طباطبائی بایگانی شود. 12/10/43

آیت‌الله خوئی علاوه بر تلگراف فوق، تلگراف‌های متعدد دیگری به آیت الله میلانی در مشهد و آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی و آیت‌الله سید علی اصغر خوئی و آیت‌الله حاج آقا باقر طباطبائی در تهران و همچنین اخوی بزرگ‌تر ما درتبریز مخابره كردند كه متن آن چنین بود:

حجت‌الاسلام و المسلمین آقا میرزا عبدالحسین غروی دامت بركاته(كپیه) حجت الاسلام و المسلمین آقا میرزا ابوالفضل خسروشاهی دامت بركاته
از گرفتاری حضرت مستطاب آقای اخوی و سایر آقایان علمای اعلام و وعاظ عظام تبریز مطلع و بی‌نهایت متاثرو اقداماتی شد. امید است با توجهات حضزت ولی‌عصر علیه‌السلام مفید واقع شوند.
ابوالقاسم الموسوی الخوئی
وزارت پست و تلگراف و تلفن
قم تهران ش 167 ك 26 ت: 2/10/43

دادستانی ارتش، قزل قلعه، حضرت حجت‌الاسلام آقای قاضی، رونوشت آقای خسروشاهی سایر آقایان. گرفتاری آقایان موجب تاسف، عافیت همگی از خداوند خواستارم. محمد حسین طباطبائی
اصل در پرونده محمد حسین طباطبائی بایگانی است. در پرونده قاضی طباطبائی بایگانی شود.
وزارت پست و تلگراف و تلفن
شهری شماره 133 ك 115 ت 6/10

تهران – زندان قزل قلعه حضرات حجج‌الاسلام و المسلمین آقایان قاضی و خسروشاهی و دروازه‌ای و وعاظ محترم ناصرزاده و انزابی دامت بركاتهم گرفتاری حضرات موجب تاثر و تاسف شدید اینجانبان و عموم روحانیون و مسلمین گردیده امیدواریم مجاهدات و دفاع از حریم مقدس اسلام حضرات مورد توجه خاص حضرت بقیه‌الله واقع گردد تائیدات حضرات را از درگاه خداوند خواستاریم.

حسن الحسینی انگجی – الاحقر سید علی خوئی- صدرالدین جزایری- الاحقر حسین غفاری- محمد خوئی- سید ابراهیم علوی- حاج سید جعفر خوئی- سید شمس‌الدین ابهری – الاحقر حسن‌الحسینی المیرزائی- الاحقر شیخ عبدالصمد خوئی- حسن سعید- الاحقر سید مهدی كماری- مهدی الحسینی انگجی- باقر القمی طباطبائی- سید محمد علی سبط- حاج سید هادی خسروشاهی – بكائی.
ق- الف -877 اصل در پرونده ر/791 بایگانی است. در پرونده قاضی طباطبائی بایگانی شود.

واكنش دستگیری آقای قاضی طباطبائی و آقای اخوی در بین احزاب سیاسی كشور چگونه بود؟
اشاره شد كه این اقدام رژیم عكس‌العمل وسیعی در بین تمام محافل حوزوی و مراجع قم و نجف داشت و اغلب آنها با صدور بیانیه و ارسال تلگراف، این اقدام رژیم شاه را محكوم و تقبیح كردند. و باز اشاره شد كه مردم تبریز هم علی‌رغم اعلام حكومت نظامی به خیابان‌ها ریختند و به تظاهرات گسترده‌ای دست زدند و به مدت چند روز، همه تبریز تعطیل عمومی بود... و رژیم با تانك و سلاح سنگین به خیابان‌ها آمد و به كشتار مردم پرداخت و با این نوع سركوب تصور می‌كرد كه مسئله در همه ایران خاتمه یافته است... اما در چهلم شهدای تبریز، یزد قیام كرد و نهضت ادامه یافت.

در مورد احزاب سیاسی باید گفت كه در آن دوران احزاب سیاسی به مفهوم واقعی كلمه وجود نداشت و سازمان‌ها و یا گروه‌هائی هم كه قبلا اعلام وجود كرده بودند، چندان در صحنه نبودند و فقط اعلامیه‌ای با امضای «نهضت آزادی» در این مورد منتشر شد. متن این اعلامیه كه از جهاتی جالب توجه و قابل تامل است، بدین قرار بود:

«آفرینندگان مشروطه بر ضد استعمار به پا خاستند.
رگ‌های غیرتی كه نیم قرن پیش، جوی خونی گلرنگ را جاری ساخت تا نهال آزادی و مشروطیت برومند و سرسبز گردد، بار دیگر خون مقدسش جوشید و در آذر‌آبادگان جنبش مقاومتی بر ضد دیكتاتور و استعمار حامی او برپا كرد. همان مشت درشتی كه دیروز از آستین ستارخان‌ها به در آمد و كاخ استبداد محمد علی‌شاهی را بر هم زد، امروز در آذربایجان گرامی گره شد و بر سینه اهریمنی دیكتاتور، فرومایه‌ترین نوكر امپریالیسم انگلیس كوبید. چند روز است كه آذربایجان آزاده و استبدادشكن، جنبش مقاومت ضد استعماری ملت ما را گرم كرده و علمای مجاهدش با نطق‌های مذهبی و مردم شجاعش با اعتصاب چهار روزه، قهر مقدسشان را علیه دیكتاتور و به عنوان اعتراض به مظالم و بی‌دینی استعمار انگلیس ابراز داشته‌اند. از آذربایجان دلیر و وطن‌خواهی كه در تاریخ میهن ما سپر پولادین تجاوزات عثمانی و روسیه تزاری و بلشویسم استالین بوده‌اند، همین گونه سزاست. از آذربایجان ضد اجنبی همان‌ها كه رژیم محمدعلی‌شاه، عامل روسیه تزاری را سرنگون كردند و غلام یحیی، مارشال افتخاری ارتش سرخ و بلشویك‌های تجزیه‌طلب و خائنش را از خاك پاك وطن راندند، انتظار می‌رفت كه سیلی مرگ به صورت سیاه دیكتاتور ژنرال افتخاری ارتش انگلیس بنوازند. آذربایجان، قلب پر ضربان ایران، همواره خورشید درخشان امید و آرمان ملت ما بوده است. شنبه 16 آذرماه آذربایجان، دژ دین و ملت، چهارمین روز اعتصاب خود را می‌گذرانید و همان وقت دانشگاه تهران سنگر آزادی‌خواهان ‌و قم مقدس پایگاه معنویت در اعتصابی پیروزمند به سر می‌برد و در دانشگاه رضوی مشهد و دیگر شهرهای ایران تظاهرات بود. جهانیان دیدند كه ملت چگونه یكپارچه و هماهنگ به بزرگداشت شهداء نهضت ملی ایران و اعتراض و پیكار علیه استبداد، قانون‌شكنی، بی‌دینی و دست‌نشاندگی هیئت حاكمه برخاست. جلادان دیكتاتور بیش از سی تن از روحانیون جلیل‌القدر را دستگیر ساختند و شنبه 16 آذرماه اعتصابیون تبریز را با تانك و گلوله مورد تجاوز چنگیزی قرار دادند. در تهران بیش ار 50 تن از دانشجویان را زندانی كردند. حضرات آیات و حجج اسلام آقایان سید محمدعلی قاضی، سید احمد خسروشاهی و - سید مهدی- دروازه‌ای اینك در پادگان عشرت‌‌آباد زندانی هستند و حضرات حجج اسلام آقایان انزابی (5)، وحدت اهری و برادران بنابی مراغه‌ای كه از اجله علما و مجاهدان راه حق می‌باشد، در لشگر تبریز محبوسند.

هیئت حاكمه به دستور اربابانش دسته دسته از رهبران ملی ما را كه در میدان مبارزه، رشادت و بصیرت و ایمانشان را ثابت كرده‌اند، تسلیم دژخیمان می‌كند. دكتر محمد مصدق پیشوای نهضت ملی ایران، حضرت آیت‌الله العظمی خمینی مقتدای شیعیان، سران عالی‌قدر نهضت ازادی ایران و علمای ارجمند و دانشجویان مبارزمان، محبوس و از خدمت بدین و ملت محرومند. همكیشان، آزادیخواهان،‌ حق طلبان!

رهبری نهضت آزادی ایران از شما دعوت می‌كند صفوفتان را منظم‌تر ساخته و جهادی همه جانبه، پیگیر، آتشین و بی‌امان را بر ضد دیكتاتور و استعمار در پیش گیرید. اتحاد، تشكل و نظم توام با ایمان و بصیرت، ما را به پیروزی می‌رساند. نهضت آزادی ایران»