ويژه نامه

يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه
يادمان استاد خسروشاهي رحمت الله عليه

تبليغات

ترجمه قرآن به زبانهاي اروپايي

موضوع مقاله : فرهنگي ,

نخستین ترجمه هاى قرآن به زبانهاى اروپایى
الف ـ لاتین: همان طور كه توضیح داده شد، قدیمى ترین و در واقع نخستین ترجمه قرآن به زبانهاى اروپایى، همان ترجمه لاتینى بود كه در سال 1143 م. انجام گرفت. این ترجمه به وسیله روبرت كتونى، به دستور پطروس مقدس مسئول دیر كلونى به عمل آمد، ولى در اختیار عموم قرار نگرفت، تا آنكه در سال 1543 م. به سفارش و مقدمه لوتر، چاپ شد.(13) نسخه اى از این ترجمه، به خط خود مترجم در كتابخانه قورخانهBibliothegue de L'arsenalدر پاریس موجود است.(14)  با بررسى این ترجمه و تطبیق آن با متن عربى، روشن مى شود كه تفاوتهاى زیادى بین آن دو وجود دارد و در واقع تلخیصى از آیات قرآنى به زبان لاتین است كه پدران روحانى مسیحى پنج قرن تمام در مشاجرات بیهوده خود علیه اسلام و قرآن از آن استفاده كرده اند.(15) این كار، چهار سال قبل از دومین جنگ صلیبى انجام گرفت و «بانیان» آن به طور صریح اعلام كردند كه هدف آنها از این امر، تبلیغ علیه اسلام بوده است.(16) و البته تا عصر رنسانس نیز همین وضع استمرار داشت.

ب ـ اسپانیایى: پس از ترجمه لاتین، نخستین ترجمه قرآن مجید به زبان اسپانیایى توسط ابراهام طلیطله اى A.oftoledo به دستور آلفونس دهم به عمل آمد، ولى این هم ترجمه كامل قرآن نبود، بلكه فقط هفتاد سوره از قرآن مجید را شامل مى شد و همین ترجمه نیز مأخذ اصلى ترجمه نخستین قرآن به زبان فرانسه بود. اما اولین ترجمه اى كه از قرآن مجید، به زبان اسپانیایى، در سال 1844 در مادرید چاپ شد، ترجمه گربرروبلس Gerber de Robleeبود.

ج ـ ایتالیایى: نخستین ترجمه كامل قرآن مجید در زبان اروپایى جدید، ترجمه آندره آ آربوابن Andrea Arrivabne به ایتالیایى بود كه در سال 1947 م. به عمل آمد. على رغم ادعاى ترجمه مستقیم از متن عربى، آشكار است كه این ترجمه، بازنویسى همان متن تلخیص شده رابرت كتونى است كه تعدادى نیز از تاریخ صدر اسلام و زندگى پیامبر اسلام(ص) را شامل است.(17)
 
د ـ آلمانى: سولومون شوایگر SoloMon Schweigger واعظ كلیساى شهر «فراوئن گیرشه» در نورنبرگ، از روى متن ایتالیایى، به ترجمه آلمانى قرآن پرداخت و به عنوان «قرآن تركها»! براى بار دوم در سال 1616 م. به چاپ رسید. ولى كشیشان شایع كردند كه هركس دست به چاپ قرآن بزند و یا حتى نیت چاپ آن را داشته باشد، به مرگ جانكاه، پیش از اجل طبیعى خواهد مرد.(18)
 
هـ ـ هلندى: ترجمه هلندى قرآن مجید، با استناد به ترجمه آلمانى شوایگر در سال 1641 م. در هامبورگ عرضه شد! و بعدها، در سال 1681 م. بدون ذكر نام مترجم، منتشر گردید.

و ـ فرانسه: در زبان فرانسه، آندره دوریه Andrere duryer كه مدتها به عنوان كنسول فرانسه در اسلامبول و مصر به سر برده بود، نخستین ترجمه قرآن مجید را از روى متن عربى عرضه داشت كه در سال 1647 م. در پاریس به چاپ رسید. از این ترجمه تا سال 1775 م. چاپهاى متعددى عرضه شد و به علت نزدیكى آن با متن اصلى قرآن، مورد استفاده ترجمه هاى بعدى اروپایى قرار گرفت. لازم به تذكر است كه همه چاپهاى این ترجمه، شامل مقدمه اى تحت عنوان «چكیده اى از مذهب تركها»! درباره اسلام مى باشد.

ز ـ انگلیسى: علاوه بر ترجمه منتخب قرآن مجید كه در سال 1515 م. در لندن به چاپ رسید، در سال 1648 م. نخستین ترجمه كامل قرآن به زبان انگلیسى توسط الكساندر روس Alexander Ross از روى ترجمه «ریه» به عمل آمد. ولى بعدها جورج سیل Grorge Sale به ترجمه قرآن به طور مستقیم و از روى متن عربى پرداخت، كه در سال 1734 م. چاپ اول آن در لندن منتشر گردید و سپس بارها و به طور مكرر در آمریكا و انگلیس به چاپ رسید و مورد استفاده دیگر مترجمان در زبانهاى اروپایى قرار گرفت. البته نالینوNallino اعتقاد دارد كه مقدمه معروف سیل، با استفاده از نوشته هاى «ماراچى» تهیه شده است.
 
درباره ترجمه كشیش ماراچى
دومین ترجمه لاتین، به طور مستقیم از روى متن عربى، توسط كشیش لودوویكو ماراچى Ludovico Marraci انجام گرفت كه در سال 1695 م. براى اولین بار تحت عنوان Alcorani Textus در «پادوا» منتشر شد كه ترجمه همراه با متن و به اضافه یادداشتهاى زیادى است كه نشان مى دهد «هدف وسیله را توجیه مى كند!»، و چون ترجمه براى پدران روحانى تهیه شده، همراه با ردیه است. این ترجمه در سال 1691 م. تحت عنوان:Prodomus ad Refulationem Alcorani در «رم» تجدید چاپ شد. براى شناخت بیشتر ماهیت ترجمه «ماراچى» بى مناسبت نیست كه از نظریه آربرى در این رابطه، آگاه شویم، «ماراچى، مترجم ایتالیایى، در سال 1698 م. متن عربى و ترجمه قرآن را به زبان لاتین منتشر كرد. ترجمه وى از منشأ تعصب و غرض سرچشمه مى گیرد. او در ترجمه قرآن از كشیشان الهام مى گرفت. ماراچى ترجمه خود را در شهر پادوا، در سال 1698 م. انجام داد .
ولتر مى گوید كه ماراچى هرگز به شرق سفر نكرد. او یكى از كشیشان نزدیك و مقرب دربار پاپ انیوسان بود و اثر خود را به پادشاه مقدس رومى موسوم به «لئوپولد اول» اهداء كرد. ماراچى در مقدمه ترجمه كتاب قرآن خویش، فصل مشبعى از اطلاعات و معلومات خود را در مورد اسلام و محمد(ص) به رشته تحریر درآورد كه حكایت از غرض و تعصب و كینه دیرینه وى نسبت به اسلام مى نماید. به طورى كه جرج سیل با اشاره به این مورد مى نویسد: «در قرون متمادى اطلاعاتى كه اروپاییان از اسلام و قرآن اخذ كرده بودند، از مجراى متعصبین مسیحى بود كه بر مبناى اغراض و كینه توزى و تعصب نهاده شده و پر از بهتان و افترا بوده است كه محسنات مسلمانان به كلى در بوته نسیان گذاشته شده و اگر بحثى از معایب آنان به میان مى آمد كاهى را به اندازه كوهى با عظمت جلوه مى دادند».(19)
 
قرآن در هر زبان
اینها نمونه هایى از ترجمه هایى است كه در اروپا، و عمدتاً زیر نظر پاپها و پدران روحانى، براى مبارزه با اسلام انجام گرفته است. بررسى انگیزه هاى غیر اخلاقى پدران روحانى یا همكارى استشراق با استعمار، كه تا عصر ما ادامه یافته از موضوع بحث این مقاله خارج است، ولى این امر به آن معنا نیست كه صاحبان زور و زر و تزویر، براى همیشه در كار خود موفق بوده اند. در عصر ما افراد و پژوهشگران بى غرضى نیز یافت شده اند كه به دنبال شناخت حقیقت و یا در راه ایجاد تفاهم جهانى و شناساندن ماهیت دعوت پیامبر اكرم (ص) به ترجمه و نشر قرآن به زبانهاى اروپایى پرداخته اند.

دكتر محمد حمیدالله حیدرآبادى(5* ) - استاد اسبق دانشگاه هاى «حیدرآباد» و «سوربن» و «اسلامبول» ـ در دیدارى كه نگارنده در سال 1347 شمسى در پاریس با وى داشتم مى گفت: «قرآن مجید تاكنون به بیش از صد زبان در سراسر جهان ترجمه شده است و در برخى از زبانها، دهها بار توسط مترجمین متعدد ترجمه گردیده است». براى نمونه مى توان گفت كه در زبان انگلیسى قرآن مجید بیش از پنجاه بار(6* ) و در زبان لاتین بیش از چهل بار ترجمه شده است و من براى معرفى این ترجمه ها كتابى نوشته ام به نام قرآن در هر زبان Quran in Every Language كه چندین بار در حیدرآباد چاپ شده است. دكتر حمید الله سپس گفت: «من براى نخستین بار این كتاب را در سال 1364 هجرى (1940 م) ـ نیم قرن پیش ـ منتشر ساختم كه شامل دو موضوع عمده بود.

1ـ فهرست ترجمه هاى قرآن در هر زبان، كه تا آن تاریخ منتشر شده بود، با نام مترجم، تاریخ و محل چاپ آنها.
2ـ نقل نمونه اى از ترجمه نخستین سوره قرآن ـ فاتحه ـ در هر یك از زبانها. البته در این كتاب اصول كلى كتابشناسى توصیفى مراعات شده است».

وى سپس ادامه داد: «من در نخستین چاپ كتاب، شرح ترجمه قرآن به 23 زبان و در چاپ دوم به 43 زبان و در چاپ سوم به 67 زبان از زبانهاى دنیا را آورده بودم و اكنون بایبلوگرافى Bibliography كاملترى را درباره قرآن آماده كرده ام كه در آن بیش از صد نوع ترجمه قرآن به بیش از صد زبان را معرفى كرده ام و امیدوارم كه این متن تكمیل شده كتاب را به مناسبت چهاردهمین قرن نزول قرآن منتشر سازم». دكتر حمیدالله گفت: «در سال 1959 میلادى موفق شدم كه قرآن را به زبان فرانسه ترجمه كنم و نخستین چاپ آن در دوازده هزار جلد منتشر شد كه بلافاصله نسخه هاى آن در عرض دو هفته نایاب گشت و سپس در همان سال در پانزده هزار نسخه تجدید چاپ شد كه تا آخر همان سال نسخه هاى آن نیز تمام شد و هم اكنون این ترجمه براى بار سوم چاپ مى شود. من در این ترجمه مقدمه اى درباره تاریخ تدوین قرآن مجید، و چگونگى محفوظ ماندن آن از هرگونه تحریف و دستبرد در طول قرنها، و همچنین فهرستى از ترجمه هاى قرآن به زبانهاى اروپایى آورده ام».(20)
 
آخرین تحقیقات ایشان، نشان مى دهد كه هم اكنون قرآن مجید به بیش از 120 زبان در جهان ترجمه شده و از این میان در زبانهاى اروپایى بالغ بر 44 زبان و گویش محلى اروپایى ترجمه و چاپ شده است. این تحقیق با شرح لازم در مقدمه آخرین چاپ ترجمه وى از قرآن مجید به زبان فرانسه، آمده است .
 
 --------------------------------------------------------------------------------
1ـ المبسوط، سرخسى ـ شمس الائمه ـ چاپ بیروت 1979 م، دارالمعرفه، ج 1 ص 37، مقاله «تراجم القرآن الكریم الى اللغات الاجنبیه»، دكتر محمد حمید الله حیدرآبادى، المجلة العربیة، شماره 4، ص 25، مورخ 1977 م.
2ـ نشریه «تحقیقات اسلامى» سال دوم، شماره 1، 1366، مقاله «ترجمه هاى موجود قرآن كریم به زبانهاى گوناگون» ج. د. پیرسن، ص 1.
3ـ براى تفصیل مراجعه شود به: الطبقات الكبرى، ابن سعد، ج 1، ص 358، الاصابه، العسقلانى، چاپ مصر، ص 561، «مجموعة الوثائق السیاسیه للعهد النبوى، و الخلافة الراشده»، دكتر محمد حمیدالله، چاپ بیروت، ص 86 و87 (این كتاب توسط دكتر مهدوى دامغانى به فارسى ترجمه و تحت عنوان «وثائق» چاپ شده است)
4ـ مكاتیب الرسول، استاد على احمدى میانجى، از محققین حوزه علمیه قم، چاپ سوم 1363 ج 1، ص 109 و 169.
5ـ به مدارك ذكر شده در شماره 3 مراجعه شود.
6ـ الاصابه، العسقلانى، ص 561، مكاتیب الرسول، ج 1 ص 21.
7ـ المبسوط، ج 1 ص 37، الكشاف، زمخشرى، ص 5 و 241 .
8ـ دائرة المعارف قرآن، دكتر محمد جعفر اسلامى ترجمه «الاتقان» جلال الدین سیوطى، ج 2، ص 366، چاپ اول، 1363.
9ـ نشریه تحقیقات اسلامى، سال دوم شماره 1، ص 1و2.
10ـ ترجمة القرآن و نصوص العلماء شیخ محمود شلتوت، چاپ قاهره،ص 123ـ134.
براى آگاهى از دیدگاه موافقان ترجمه، رجوع شود به: بحث «فى ترجمه القرآن الكریم و احكامها» شیخ مصطفى المراغى، «الادلة العلمیة فى جواز ترجمه معانى القرآن الى اللغات الاجنبیه»، محمد فرید وجدى. و نیز در مورد آراء مخالفان مراجعه شود به: «ترجمه القرآن الكریم غرض للسیاسة و فتنة فى الدین»، ادیب محمد ههیادى «القول السوید فى حكم ترجمة القرآن المجید»، محمد مصطفى الشاطر. و در زبان فارسى، براى اطلاع از نظرات طرفین، مراجعه شود به كتاب «تاریخ قرآن» شادروان استاد محمود رامیار، چاپ دوم ص 648ـ652.
11ـ تاریخ القرآن، ابوعبدالله زنجانى، چاپ قاهره، ص 69، 1354 هـ. 1935 م. (در ترجمه فارسى این كتاب مترجم نام پانزده خاورشناس معروف كه قرآن و بعضى از تفاسیر را ترجمه یا چاپ كرده اند، ذكر كرده است. رجوع شود به: تاریخ قرآن ترجمه ابوالقاسم سحاب، چاپ تبریز، 1341،ص 123ـ127 این كتاب با مقدمه و شرح زندگى مؤلف و مترجم، به همت محقق عالیقدر، مرحوم واعظ چرندابى چاپ شده است.
12ـ محمد خاتم پیامبران، ج 2، صفحه 218ـ220، چاپ اول، 1348 مقاله مرحوم مجتبى مینوى (نشریه حسینیه ارشاد، زیر نظر استاد شهید مرتضى مطهرى).
13ـ مقدمه عربى «بیبلوگرافى جهانى» ترجمه هاى قرآن، دكتر اكمل الدین احسان اوغلو، چاپ استانبول، تركیه، ص 25، (در متن اصلى كتاب ص 285 هم در ذیل معرفى قرآن شماره 1032 به این امر تأكید شده است).
14ـ تحقیقات اسلامى، سال دوم، شماره 1، مقاله ج ـ د پیرسن، ص 6.
15ـ در آستانه قرآن، مقدمه رژى بلاشر بر قرآن مجید، ترجمه دكتر محمود رامیار، چاپ دوم 1365، ص 293و294.
16ـ تاریخ قرآن، دكتر محمود رامیار، چاپ دوم، 1362، صفحه 654.
17ـ تاریخ قرآن، رامیار، ص 655، تحقیقات اسلامى ص 7، در آستانه قرآن، ص 293.
18ـ دائرة المعارف قرآن كریم، گردآورى شیخ حسن سعید، ج 1، چاپ تهران 1406 هـ ، ص 23، قرآن و ترجمه هاى آن از محمد یوسف اریكسون و دكتر محمدعلى نجفى.
19ـ تاریخ سیر ترجمه قرآن در اروپا و آسیا، ترجمه و اقتباس: جواد سلماسى زاده، چاپ تهران، 1342، ص 86 (این كتاب كه ظاهراً تنها كتاب به زبان فارسى در این زمینه است، داراى نواقصى است كه اى كاش مترجم محترم آن به تكمیل آن مى پرداخت و خلأ را پر مى كرد).
20ـ در مصاحبه هاى دكتر حمیدالله با مطبوعات اسلامى، از جمله هفته نامه «رادیانس» چاپ دهلى نو و ماهنامه «المسلمون» چاپ ژنو، این مطلب آمده است.
21ـ براى تفصیل رجوع شود به مقدمه دكتر حمیدالله بر ترجمه قرآن مجید به زبان فرانسه LESAINT CORAN چاپ هشتم، بیروت، آنكارا، دارالهلال، 1973 م، ص 1.
1* تعداد نامه هاى پيامبر(ص) به شاهان و بزرگان اقوام و ملل بالغ بر 316 نامه معرفى شده كه متن اغلب اين نامه ها با شرح لازم و ذكر مصادر، نقل شده است. (مكاتيب الرسول، على احمدى ميانجى مقدمه).
2* شايد آخرين شخصيت علمى معروف كه ترجمه قرآن را به طور كلى حرام مى داند، شيخ عبداللطيف السبكى عضو مجلس اعلاى شئون اسلامى مصر باشد كه در كتاب خود ترجمه قرآن را غير ممكن و در نتيجه اقدام به آن را حرام مى داند، (ر.ك. «فى رياض القرآن» تأليف وى چاپ قاهره 1963 م ص 118 ـ 128)
3* سلطان عبدالحميد دوم، ترجمه قرآن را به زبان تركى مطلقاً ممنوع كرده بود، ولى پس از اعلام قانون اساسى تركيه در سال 1908، بعضى از نويسندگان ترك ترجمه آن را آغاز كردند و اولين ترجمه، از «ابراهيم حلمى» است.
دائرة المعارف قرآن كريم گردآورى از شيخ حسن سعيد، ج 1، ص 28 مقاله محمد يوسف اريكسون و دكتر محمد على نجفى (از سوييس) چاپ تهران، 1406
4* مجموعه بايبلياندر با مقدمه مارتين لوتر، در سه مجلد چاپ شده است. رساله رديه كاردينال نيكولاس كوسانى، به نام: Cribratio Alcorani نيز ضميمه همين مجموعه است.
5* دكتر حميد الله شخصيت علمى اسلامى برجسته اى است كه ساليان دراز در غرب به نشر انديشه اسلامى پرداخته است. وى كه به زبانهاى: اردو، هندى، آلمانى، فارسى، انگليسى، فرانسه و عربى تسلط كامل دارد، داراى آثار محققانه اى است كه از آن جمله است: ترجمه كامل قرآن مجيد به زبان فرانسه، رسول اكرم(ص) در ميدان جنگ ـ ترجمه مرحوم سيد غلامرضا سعيدى -، قرآن در هر زبان، ومجموعه «الوثائق السياسيه» كه به زبان فارسى نيز ترجمه شده است.
6* وى در مقدمه چاپ هشتم قرآن مجيد به زبان فرانسه، 86 نوع ترجمه به زبان انگليسى را با مشخصات كامل ذكر مى كند، ولى در نامه اى كه بعد از آن به اينجانب نوشته اند، اين تعداد را هم اكنون بالغ بر يك صد نوع مى داند (قرآن مجيد به زبان عربى و انگليسى، چاپ رم، ايتاليا، 1984 م.، مقدمه نگارنده، ص 3.

صفحات -> 1 - 2